Европа повеќе нема да го става своето ѓубре на продажба, а нејзините трговски партнери не се среќни, пишува Маријана Грос за „Politico“.
Долго време обвинета дека го испраќа својот отпад во посиромашните земји наместо да се занимава со него, Европската унија оваа година одлучи да ги ограничи пратките на отпад, спречувајќи одредени материјали како пластика или хемикалии да се испраќаат во земји кои не можат правилно да ги третираат.
Од лути компании за рециклирање во Турција до дилери на втора рака во скандинавските земји, бизнисите во огромната профитабилна трговија со отпад и пркосат на одлуката на блокот дека некои работи не вредат да се продаваат.
Нивниот аргумент? Новите правила се збунувачки, ќе им наштетат на домашните индустрии кои се потпираат на увоз, а понекогаш дури и ги загрозуваат човековите права.
За Брисел, сепак, законот е во срцето на остварувањето на неговите зелени амбиции. Просечниот Европеец годишно генерира околу 4,8 метрички тони отпад, од картон, пластика и стакло до медицински материјали, електроника, мебел и облека. Тоа е приближно еднакво на тежината на слон – и голем дел од ѓубрето завршува во странство.
Додека повеќе од 90 проценти од отпадот на ЕУ се третира локално, милиони тони – повеќе од 35 во 2023-та година – се испраќаат во странство на третман или рециклирање, бројка што е зголемена за 72 проценти од 2004-та година, според Европската комисија. ЕУ сака да ја намали оваа сума.
Ова значи да се спротивставиме на глобалниот индустриски комплекс за ѓубре.
Вкупниот извоз на отпад од ЕУ минатата година изнесуваше 18,5 милијарди евра – не вклучувајќи го нелегалниот отпад, за кој Брисел проценува дека може да биде помеѓу 15 и 30 проценти. А тие што ги собираат парите не сакаат да се откажат од нив.
Ова ја стави ЕУ на крстопат. Или ја преземе одговорноста за загадувањето што го создава во странство и да прави непријатели во процесот, или да жртвува своите зелени аспирации за да ги задоволите сојузниците и деловните лидери.
„Тоа навистина ќе зависи од тоа како целиот извозен процес ќе биде управуван од властите на ЕУ“, рече Свитлана Таран, консултант за трговска политика и истражувач во Центарот за европска политика, коментирајќи ги импликациите на глобалниот трговски закон.
Зелен идеализам
Нелегалниот и слабо контролиран извоз на отпад често доведува до еколошка штета и претставува здравствени ризици за заедниците. За да се спречи ова, земјите се собраа во меѓународен договор познат како Базелска конвенција.
Конвенцијата забранува извоз на опасен отпад, вклучувајќи старо железо, лекови со поминат рок и хемикалии од богатите земји во помалку развиените региони. Новите правила на ЕУ за испорака на отпад, кои беа ажурирани минатиот април и стапија на сила во 2027-ма година, одат еден чекор понатаму со забраната за извоз на пластичен отпад.
Покрај тоа што ќе спречи испраќање на штетни материи во странство, законот има за цел да ја отежне трговијата со отпад воопшто.
Тој бара од трговците да обезбедат силни докази дека количините што ги испраќаат се доволно безбедни за да се извезат и дека купувачите се согласуваат со продажбата и имаат средства да се справат со отпадот.
Поважно е тоа што регулативата, исто така, вели дека владите мора да го вратат отпадот и безбедно да го обработуваат кога ќе се запре сомнителната пратка што ја напушта нивната земја. Во пракса, ова е најстрогиот збир на обврски за извоз на отпад во светот.
Трговските грижи
Следно, има клиенти од ЕУ во странство. Отпадот на ЕУ поттикнува неколку индустрии во други земји, како што е производството на хартија или рециклиран метал за градежништво. Построгите правила за извоз ставаат во опасност некои од овие бизниси.
Неколку земји, вклучително Индонезија, Индија и Турција, го поднесоа ова прашање до Светската трговска организација (СТО), стандардна процедура кога регионот воведува нови регулативи кои влијаат на трговијата со стоки.
Индонезија, на пример, тврдеше дека нејзините фабрики за хартија може да бидат „значително погодени од оваа регулатива“, бидејќи законот на ЕУ го ограничува извозот на отпадна хартија, која Индонезија ја користи за производство на рециклирана хартија.
Во меѓувреме, Турција предупреди дека правилата би можеле да создадат „технички бариери за трговијата“ и да им наштетат на нејзините капацитети за рециклирање кои се занимаваат со увезен отпад.
„Овие грижи може да се сметаат за основани, имајќи предвид дека правилата на ЕУ наметнуваат нови административни оптоварувања на земјите увознички на отпад“, рече Таран од Центарот за европска политика.
Таа советува дека правилата „не треба да го спречуваат извозот на отпадот како суровина, бидејќи во спротивно може да се гледа како протекционистичка мерка“.
Но, Брисел е добро поставен да стои на своето.
Доколку Индонезија, Индија или Турција сакаат да продолжат да се спротивставуваат, ќе мора да поднесат формална жалба до СТО. Но, ефектот би бил минимален бидејќи поделбата на СТО за решавање спорови е блокирана.
Европската комисија, која го надгледува спроведувањето на правото на ЕУ, рече дека Брисел „внимателно ги разгледал повратните информации од своите партнери“ и дека ќе продолжи да нуди „практични упатства“ на земјите кои сакаат да продолжат да примаат отпад од ЕУ.
Меѓутоа, за земјите кои се потпираат на овој отпад, „практичните упатства“ нема да го отстранат основниот проблем на воспоставувањето на правилата.
„Со други зборови, војната против ѓубрето е далеку од завршена“, заклучува Грос.
