Кога го започна својот мандат на чело на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен изјави дека една од нејзините главни цели е да ја направи Европската унија глобален лидер.
Оваа задача досега е повторена неколку пати, но не особено успешно, пишува Марек Дабровски, еден од надворешните експерти на тинк-тенкот „Bruegel“ и ко-основач на Центарот за социјални и економски студии во Варшава.
Според него, една од манифестациите на слабоста на ЕУ е војната во Украина, но не само тоа.
Руската агресија во Украина е најсериозниот предизвик за европската безбедност и стабилност од Втората светска војна, но земјите од ЕУ сѐ уште не се убедени дека жртвата на агресијата треба да добие помош и различни земји нудат различни начини и форми на поддршка, пишува аналитичарот. Консензусот на ЕУ почна да исчезнува во 2023-та година под притисок на бизнис лобито, а една од видливите манифестации на тоа е блокирањето на полско-украинските граници кон крајот на 2023-та година во знак на протест против увозот на жито од Украина.
Во реалноста, сепак, слабоста на ЕУ може да се види во одбивањето на Унгарија да го поддржи доделувањето на пакетот помош од 50 милијарди евра за Киев во период од четири години – до 2027-ма година. Така, заедно со поддршката блокирана од американскиот Конгрес, Киев е оставен сам од најголемите донатори во тежок момент од почетокот на војната.
ЕУ, исто така, размислува за почеток на преговарачкиот процес со Македонија (прво блокирана од Грција поради името на земјата, а сега од Бугарија).
На краток рок, овие два случаи бараат сериозна дипломатска работа, а можеби и болни компромиси. Долгорочно, сепак, за да биде вистински геополитички играч, Брисел треба да го промени својот механизам за одлучување, пишува Дабровски.
Условот за едногласност треба да се отстрани во најмалку три области – заедничката надворешна и безбедносна политика, проширувањето на ЕУ и буџетот на Заедницата. Наместо согласност на сите членови, треба да се носат одлуки, на пример, со квалификувано мнозинство, предлага аналитичарот.
Многу одлуки во ЕУ всушност се носат со квалификувано мнозинство. За да бидат одобрени „за“ тие мора да гласаат најмалку 55% од земјите, односно 15 од сегашните 27 членки, кои претставуваат најмалку 65% од населението на заедницата. Механизмот предвидува и „блокирачко малцинство“ кога најмалку четири земји гласаат против. На овој начин, околу 80% од законодавните одлуки се донесуваат во заедницата и, генерално, се штитат интересите на државите, особено што ЕК е повеќе склона кон компромиси за време на дискусиите.
Од правен аспект, постои опција да се префрли на ваков тип на гласање, преку преодните и завршните одредби од Договорите на ЕУ, каде што е предвидена таква можност за одредени области. Ова е и полесната опција, истакнува Дабровски. Сепак, има сектори каде што Договорот за ЕУ експлицитно бара едногласност за одлуката да биде одобрена, на пример за проширување на заедницата.
Но, потсетуваме дека и овде може да се најде дупка – од премиерот на Унгарија беше побарано да ја напушти салата додека трае гласањето за почеток на преговарачкиот процес со Украина. На овој начин беше обезбедено целосно едногласност, иако не од сите членки на ЕУ. Овој маневар досега не е искористен, но правилата на ЕУ им дозволуваат на земјите да не учествуваат во гласањето за теми, вклучително и поради тоа што имаат право на т.н. одлучете се, т.е. да не учествувате во оваа општа политика. Данска преговараше за правото да не учествува во валутната унија на ЕУ, обврска што ја имаат сите членови на заедницата, иако може да ја повлече својата одлука во секое време.
Другата опција е промена на Договорот за ЕУ, кој е многу покомплексен и ќе бара многу сериозна дебата. Истовремено, во резолуција на Европскиот парламент веќе има предлози за промени, од кои дел се однесуваат на намалување на правото на вето за членките на ЕУ. Документот може да се користи како основа за почеток на овие разговори, советува аналитичарот.
Марек Дабровски е категоричен – промената е голем предизвик, но ќе биде клучна и за ЕУ да стане глобален играч, како и за идното проширување на заедницата.
