Денар: АЦИ Македонија-Здружение на финансиски пазари е непрофитна организација која егзистира веќе 25 години. Кажете ни малку повеќе за сферата во кое Здружението дејствува, неговите цели и начинот на функционирање во новите пандемски услови?
АЦИ Македонија е Здружение во кое членуваат сите деловни банки од нашата држава вклучително и Народната Банка на Република Северна Македонија (НБРСМ). Основано е во 1996 година и неговата цел е едукација и воспоставување на критериуми и соработка во делот на девизното тргување на домашниот и странските девизни пазари или скратено кажано валутните берзи. Во него се активни членови од сите банки кои тргуваат на девизните пазари директно или се логистика (поддршка). Здружението има Извршен Одбор, Надзорен Одбор, Комисија за стручно усовршување, Суд на честа и Собрание кое ги избира органите на секои 3 години. Здружението веќе има традиција и историја, дел е од меѓународното АЦИ Здружение (АЦИ-ФМА) со седиште во Париз, јас сум четврт претседател и во мојот период се актуелни четири теми: реформата на Еурибор и Либор каматните стапки, воведување на нови деривативни инструменти, зголемување на соработката во регионот (АЦИ Словенија и АЦИ Србија), усогласување на законската регулатива со меѓународните ИСДА критериуми за финансиските деривативи. Нашата редовна активност е организација на едукативни семинари на посочените теми, во 2019 година ни беше гостин и Г-дин Руи Кореиа од Претседателството на АЦИ-ФМА од Париз на тема „Fx Global Code“, што е збирка на прагматични правила и позитивнa пракса кај валутното тргување. Во 2020 година секако семинарите преминаа во вебинари, односно моравме соодветно да се прилагодиме едукацијата да оди преку електронски пат при што заедно, во соработка со Г-ѓа Аленка Гедрих (АЦИ Словенија) и Г-дин Бранко Петровиќ (АЦИ Србија) организиравме неколку вебинари кои беа достапни за сите членови на здруженијата. Годишното Собрание на АЦИ Македонија за прв пат во историјата на здружението го организиравме по електронски пат со поддршка од Македонската Банкарска Асоцијација. Иста така имаме одлична соработка и поддршка од Народната Банка на Република Северна Македонија како и соработка со Македонската Берза. Проект кој останува предизвик за нас во блиската иднина е усогласување на законската регулатива со меѓународните ИСДА критериуми за финансиските деривативи за што е формирана работна група во рамки на Министерството за Финансии.
Денар: Домашниот девизен пазар бележи намалување на вкупниот промет за околу 8 % во 2020 година. Кај нас посебно треба да се потенцира значењето на девизните дознаки од странство што нашите печалбари традиционално ги праќаат дома. Намалувањето се очекува да биде не помало од 20 % на глобално ниво. Г-дине Цветановски, какви беа движењата на македонскиот девизен пазар во изминатиот корона период од 1 година?
Најпрвин да потсетам дека финансиските пазари во еден дел функционираат врз база на очекувања, краткорочни или долгорочни во зависност од активноста и проекциите на субјектите. Појавата на короната на почетокот од минатата година беше непозната варијабла во светот на финансиите и првично предизвика зголемена ризик аверзија кај инвеститорите и застој во нивната активност. Се разбира, тоа се одрази и на домашниот девизниот пазар. Неизвесноста од појавата на новиот вирус, за кој сите станавме свесни дека е релевантна закана, настапи во месец март 2020 година и разбирливо предзвика одреден застој на девизниот пазар кој во следните месеци април и мај ги забележа најголемите падови на прометот од околу 20-тина проценти во однос на 2019 година и тие беа резултат на застојот на движењето, карантините кај нас, но и секаде во светот па и кај приватните дознаки од странство. Вредноста на еврото благо порасна во рамки на дефинираниот опсег, но тоа движење беше минорно во однос на флуктуациите кои се случуваа во светот кај некои валути. НБРСМ подготвено и навремено го поддржа девизниот пазар со интервенции на продажба на евра кои за цела година достигнаа износ од околу 400 милиони евра и кои беа најчести во вториот квартал на 2020 година, но тука треба да имаме во предвид дека во претходните години на девизниот пазар постоеше значителен суфицит на евра кои НБРСМ ги откупуваше од деловните банки, така да сумирано, нето–импактот од девизниот пазар врз девизните резерви е компензиран. Од месец септември наваму прометите и откупите по основ на девизни приватни дознаки од странство е стабилизиран и е во пораст во однос на вториот квартал од 2020 година и веќе на почетокот од оваа година за првите 2 месеци речиси е на исто ниво со пред-корона периодот, а интервенциите се ретки и се во рамки на редовното работење. Кон крајот на 2020 година и во текот на месец март 2021 имавме и продажби на евра од деловните банки кон НБРСМ и пад на вредноста на еврото, што значи дека одново имавме појава на вишоци на девизи на пазарот. Ситуацијата на девизниот пазар е апсолутно стабилна и е во рамки на редовните пазарни текови.
Денар: Развиените економии на пандемијата реагираа со креирање на досега најголеми антикризни мерки. Кредитната агенција Фич предвидува дека глобалниот износ на долг што централните банки ќе го откупат годинава ќе надмине 6 трилиони долари. Кој е вашиот коментар?
Политиката на впумпување на свежа ликвидност во монетарните системи на Еврозоната и САД не е ништо ново. Имено, по започнувањето на финансиската криза од 2008 година и колапсот на Lehman Brothers, ФЕД започна со т.н. неконвенционални мерки на финансиски стимул за поддршка на економијата наречени „quantitative easing“. Првин ја спушти основната каматна стапка (FED Funds) на американскиот долар на 0%, а потоа започна со откуп на неликвидните хартии од вредност, претежно обврзници во големи износи. Интервенцијата беше силна и интензивна и идејата беше да се обезбедат средствата кои недостигаат во системот. Оттаму, Билансот на ФЕД од 870 милијарди американски долари во 2007 година стигна до 4,5 трилиони во 2015 година, година кога ФЕД објави победа во борбата со финансиската криза, започна да ги зголемува каматните стапки и подоцна (2017-2018 година) започна обратен процес на повлекување на ликвидноста наречен „tapering“. Слично направи и ЕЦБ со тоа што ЕЦБ каматните стапки на еврото ги однесе во негативна зона со цел дополнително да ги стимулира инвестициите и потрошувачката во Еврозоната.
Така да ова сега што се случува на финансиските пазари предизвикано од пандемијата е практично продолжување на таа неконвенционална монетарна политика која (ФЕД на некој начин започна да ја гасне претходно, а ЕЦБ не), и таа има за цел да го одржи финансискиот пазар стабилен, каматните стапки на ниско ниво, ликвидноста на високо ниво и со тоа да ги охрабрува инвестициите, приватната потрошувачка, и на компаниите од реалниот сектор кои работат со ниска профитна маргина да им овозможи непречено функционирање.
Денар: Дали оваа политика на ФЕД и ЕЦБ може да доведе до зголемена инфлација?
Кога ФЕД го презентираше планот за монетарна акција кон крајот 2008 година дојде до рапиден пораст на цената на златото, од опсегот 600 до 800 американски долари за унца до 2000-2100 американски долари за унца што укажува дека инвеститорите беа многу резервирани околу исходот на оваа политика. Но стравот се покажа неоправдан, американската економија успешно излезе од кризата во 2015 година со максимална стапка на инфлација од нешто над 2% на годишно ниво што е всушност посакуваното бенигно ниво на ФЕД. Во сегашниот корона-период имаме дефлација односно инфлаторните бројки се намалуваат одново и во САД и во Еврозоната како и глобално, што индицира на глобален недостиг на побарувачка за добра и инвестиции, но и наназад 10-тина години впрочем глобалната економија се бори со дефлацијата, не со инфлацијата. Во констелација на отворени економии и на развиени трговски врски, непречена циркулација на добра и капитал, глобалната економија произведува доволно, но побарувачката опаѓа, така да на хоризонтот нема никаква опасност од инфлаторни предизвици.
Она што е важно е кога економиите ќе започнат да закрепнуваат од корона-ударот централните банки (пред се ЕЦБ и ФЕД) синхорнизирано да започнат со намалување на неконвенционалниот монетарен стимул или политиката на „бесплатни пари“ и со текот на времето на етапи да ги повлекуваат инјектираните средства преку т.н. „exit“ стратегии, што сметам дека веќе и од сега тие ги имаат разработено бидејќи поседуваат голем опсег на финансиски инструменти.
Денар: Џо Бајден, новиот американски претседател е повеќе наклонет кон покачување на корпоративниот данок од 21% на 28% и давање приоритет на поголеми вложувања во здравствениот систем, зголемување на минималните примања и обезбедување поголема поддршка за домување и образование на федерално ниво. Оваа промена би можела да ја наруши довербата на пазарот на глобално ниво, земајќи во предвид дека Американскиот Сенат одобри и пакет од 1,9 трилиони Американски Долари за поддршка на економијата во однос на последиците од корона-пандемијата. Сето ова сугерира дека спроведувањето на овие политики може да резултира со пониско ниво на американскиот долар. Какво е вашето мислење?
Дискусијата за вредноста на американскиот долар се води подолго време и тоа прашање одново се поставува при секоја измена на економските констелации во светот или ново претседателство во Белата Куќа. Најпрвин би сакал да кажам дека американскиот долар е апсолутно конвертибилна валута во сите делови на земјината топка и како валута сè уште е на прво место во светот според вредноста која ја чуваат централните банки и завзема околу 60% од нивното валутно портфолио. Уделот на американскиот долар на меѓународниот девизен пазар е 85% во дневниот промет на тргувањето кое изнесува 6,6 трилиони американски долари, што значи дека оваа валута се наоѓа на продажна или куповна страна во најголем дел од трансакциите. Значи доминацијата е неспорна, но тука ја би се фокусирал на еден важен момент за вредноста на американскиот долар, а тоа е трговската размена со Кина. Имено, можеби за пошироката јавност не е познато дека главна валута во трговската размена со Кина на целиот свет е американскиот долар. Кинескиот јуан е официјално платежно средство на домашниот платен промет во Кина но, сè уште има големи административни ограничувања за негова меѓународна употреба. Народната Банка на Кина неговата вредност ја држи фиксирана во тесен опсег за американскиот долар и истиот не може слободно да се купи ниту продаде на меѓународниот девизен пазар. Да не бидам разбран погрешно, кинескиот јуан е во крајна инстанца достапен за странските плаќачи, но со компликувани процедури, временски ограничувања и дополнителни трансакциски трошоци што го прави речиси неупотреблив во меѓународните текови. Тоа значи дека главниот дел од светската трговија со Кина која изнесува околу 5 трилиони американски долари годишно и е претежно кинески извоз се извршува со посредство на американскиот долар кој потоа кинеските компании го конвертираат во кинески јуани, а доларите одат во девизните резерви на Народната Банка на Република Кина со кои пак таа купува американски обврзници. Моменталниот американскиот долг во кој Кина има инвестирано изнесува 1.1 трилион американски долари од вкупните кинески девизни резерви кои изнесуваат 3.2 трилиони американски долари. Наједноставно објаснето, тоа е механзимот кој функционира и се додека е релевантен вредноста на американскиот долар на меѓународните пазари нема да биде дискутабилна.
Денар: Сведоци сме на рапидниот пораст на вредноста на Биткоинот и негово препознавање од еминентни меѓународни деловни личности. Како вие гледате на тоа и кој е вашиот коментар?
Ова е вторпат како биткоинот прави рапиден пораст во неговата вредност по 2017/2018 година, но всушност основите и прашањата на кои е тој базиран сè уште не се решени.
Првин треба да си ги поставиме прашањата која е неговата намена и кој гарантира за неговото постоење сега и во иднина? Веднаш ќе ни стане јасно дека одговорите не се бенигни, односно неговата намена во основа е непречено циркулирање на пари низ светот од сивата и црната економија за што стануваат свесни се повеќе монетарните авторитети низ светот, а гаранција за неговата иднина па и сегашност нема. Биткоинот е концепт со висока доза на анонимност и тоа е еден од неговите примарни двигатели, како и генерирањето на профит за т.н „копачи“ кои ја водат евиденцијата, и за инвеститорите, но тоа се разбира не може да трае бесконечно поради пирамидалната структура. Да потсетам, како изумител на биткоинот се смета Сатоши Накамото, име кое егзистираше и функционираше online и за кое подоцна според генералиите и спроведеното истражување беше констатирано дека не постои. Значи, гарантор за концептот биткоин кај кого и се наоѓа „тајниот клуч“ за чување на инвестициите (без разлика на постоењето на т.н. „копачи“ или „miners“,нивна задача е само евиденцијата), всушност не постои, што значи дека сите можности се отворени, па и екстремната, во дадена точка целосно гаснење без за тоа никој да сноси консеквенци на рефундирање на инвестираното. Биткоинот нема покритие во реалната економија и секакво негово поврзување со реална вредност е имагинација.
И самата блокчеин технологија на која е базиран биткоинот, на почетокот беше дочекана како новитет но подоцна покажа големи недостатоци кои се покажуваат како ограничување, а тоа е енромната потрошувачка на електрична енергија за евидентирање на трансакциите и нивното процесирање за период од 10 минути до 1 час што е голем период. Замислете во маркет да плаќате со картичка и да чекате 30 минути за верификација на плаќањето, невозможно, сето тоа, вклучително големата потрошувачка на електрична енергија ја прави употребата на оваа технологија можна во многу органичени димензии, само на макро-ниво.
И тие компании кои прифаќаат биткоин за продажба на реални добра веднаш ги конвертираат истите во валута и претежно тоа им е дел од рекламните активности и привлекување на внимание. Од аспект на изјавите од меѓународниот деловен свет за биткоинот, тој има поддржувачи секако, но и голем број на оспорувачи, мотивите се различни, но всушност многу малку од нив имаат реален допир со нешто што би се нарекло иновативен пробив.
