По епскиот самит на европските лидери, фондот за помош од 750 милијарди евра за земјите-членки е скоро подготвен, потребно е само официјално ратификување.
Тековните преговори се фокусираа на прашањата како што се споделување пари на грантови и заеми, процедури за одобрување пари и владеење на правото. Во овој хаос како да се изостави клучното прашање: На кој начин најдобро да ги потрошите парите кои ќе го стимулираат долгорочното закрепнување?
Одговорот е помалку очигледен, вели за „Фајненшал тајмс“ економистот Реза Могадам, поранешен шеф на Европскиот оддел на Меѓународниот монетарен фонд и сегашен главен економски советник на „Morgan Stanley“. Претставниците на Европската унија не беа многу специфични за тоа како ќе се потрошат парите, освен за услов 30% да одат во зелени и дигитални инвестиции.
Што е со останатите? Дали поддршката за најпогодените сектори е добар начин да потрошите јавни пари? Ако слабата побарувачка е проблем, тогаш зошто да не се прибегнете кон големи намалувања на даноците и зголемувања на трошоците?
Еден начин за разгледување на проблемот е со признавање дека пандемијата на коронавирусот влијае на различни сектори. Бизнисите со интензивен контакт во услужниот сектор како што се туризмот, транспортот, угостителството беа погодени од пандемијата. Додека не се пронајде сигурна вакцина, ваквите активности може да останат ограничени со години, или заради ограничувањата или поради страв.
Со проблеми во овие сектори се четвртина од бруто домашниот производ на ЕУ (БДП) и третина од вработувањата на блокот, а кои би можеле да бидат попречени во некоја форма. Во периферните земји како Грција, погоденоста е до 40% од БДП. Обемот на овие сектори значи дека пандемијата не е само удар за луѓето кои работат во нив, тоа исто така влијае на побарувачката за стоки и услуги од остатокот на економијата. Постојаниот недостаток на побарувачка е ризик за закрепнување во периферните земји, каде што високата задолженост ги ограничува ефектите од продолжениот фискален стимул.
Оваа слика дава логична основа за фондот за наплата. Исто така, ни кажува дека фискалниот стимул треба да биде насочен кон секторите каде што поголема побарувачка има подобри шанси за генерирање на понудата. Наместо да се потпираат на големи намалувања на даноците, подобро е да се таргетираат помалку погодените сектори со потенцијал за раст, како што се јавните инвестиции во обновлива енергија и дигиталната инфраструктура. Во врска со ова, имаат смисла повиците за зелена енергија.
Исто така, би било неефективно да се субвенционираат платите во секторот за туризам и сместување, бидејќи така размислуваат многу земји. Проблемот тука е безбедноста, а не цената. Наместо да се прицврстуваат работните места во полупразните хотели, подобро е да се распределат ресурсите на сектори со висок потенцијал за вработување, како што се реновирањето на згради за подобра енергетска ефикасност или субвенционирање на бизниси за транспортна технологија.
Сепак, ништо од ова не смее да спречи обезбедување на ресурси за индустриите со потешкотии. Но, ако целта е економско закрепнување и зголемена динамика во однос на одржувањето на претходното статус кво, тогаш земјите мора да преминат од поплаки во најпогодените сектори до стимулирање на растот на оние што помалку се засегнати од пандемијата.
Износите што им се достапни на земјите од периферијата на блокот се релативно големи во споредба со соодветните економии. Грција може да добие до 25% од својот БДП во наредните години, другите земји 10-15%. Скоро половина ќе бидат во форма на грантови, а остатокот како каматни заеми под оние што земјите ги плаќаат на пазарот. Така, фондот има потенцијал да ги промени правилата на игра за периферните земји, како и за целокупната стабилност на еврозоната. И во овој поглед, желбата на некои земји да дадат одговорност не е нелогична.
Европската комисија мора да формулира сеопфатни упатства за употреба на овие фондови, но избегнува да наметнува тешки услови на земјите-членки. Придржувањето кон овие упатства треба да значи дека средствата се распределени соодветно. Ова е важно затоа што постигнатиот компромис за време на самитот и овозможува на секоја земја да спречи распределување на средства доколку има сомнежи за тоа како се трошат. Последното нешто што и треба на ЕУ се неуспешните проекти и паѓање во фискална бездна.
Се претпоставуваше дека ќе биде најтешко за европските лидери да преговараат за фондот. Но, ова е само првиот чекор. Поголем предизвик е да се трошат овие пари мудро за да може овој фискален експеримент да биде успешен. Само тогаш ЕУ ќе го добие она што навистина е потребно – постојан инструмент за заедничка фискална политика.
