Просечната нето плата во Македонија во јануари 2025 година изнесуваше 43.050 денари, додека минималната плата беше 22.500 денари. Според пресметките на синдикатите, минималната кошница за четиричлено семејство потребна за покривање на основните животни трошоци надминува 60.000 денари месечно – што значи дека ниту просечната плата не ја покрива целосно.
Истовремено, според податоците од Државниот завод за статистика и независни анализи, македонските домаќинства трошат над 35% од своите месечни приходи само на храна и безалкохолни пијалаци – што е показател за низок животен стандард. За споредба, во САД тој удел е околу 6%, во Велика Британија 8%, а во Германија 11%.
Дополнително, потрошувачката кошница која се користи за проценка на трошоците е застарена и не го рефлектира реалниот начин на живот. Во неа нема трошоци за одмор, култура, спорт или модерна технологија.
Во Македонија, иако цените на основните производи растат, платите не го следат тој тренд. Семејствата со минимални примања често се принудени да бираат меѓу храна, сметки, лекови или облека. Особено загрижувачки е што многу семејства немаат можност да издвојат ниту еден денар за штедење, образование или култура, аспекти кои се сметаат за основа на достоинствен живот во развиените земји.
Сосема реална слика е дека една „минимална кошница“ денес, не само што не обезбедува квалитетен живот, туку не дозволува ни основно преживување.
Како е во регионот?
Словенија, каде што просечната плата во јануари оваа година изнесуваше 1.570 евра, а минималната плата 930 евра, е највисока во споредба со земјите од регионот. Според официјалната статистика, 18,8 проценти од приходите на просечното домаќинство се трошат за храна и безалкохолни пијалоци, 26,9 проценти се трошоци за транспорт и комуникација, а високо на листата се трошоците за домување и опремување на домаќинствата – 19,7 проценти. Не постои унифицирана пресметка за тоа колку пари му се потребни на едно семејство за да сврзе крај со крај, но порталот Numbeo, најголемата база на податоци во светот, меѓу другото, за трошоците за живот, проценува дека во Љубљана тоа изнесува 2.860 евра, што не ја вклучува киријата, доколку ја има. Исто така, се наведува дека живеењето во главниот град на Словенија е за 21,2 проценти поскапо отколку во Белград, додека цените за изнајмување се повисоки за 35 проценти.
Во Хрватска, просечната плата во јануари оваа година изнесуваше 1.392 евра, додека минималната плата, која се прилагодува на секои шест месеци, од јануари оваа година изнесува 750 евра. Синдикатите проценуваат дека платата доволна за достоинствен живот не треба да биде пониска од 1.800 евра, а како причина го наведуваат фактот дека просечното домаќинство троши 27 проценти од своите приходи само на храна, но дека за оние со пониски приходи тој удел се зголемува на 40, па дури и 50 проценти, што ги става во ситуација да мора да избираат помеѓу намирници, комунални услуги и други основни потреби. Според основните критериуми за потрошувачка на порталот Numbeo, месечните трошоци на едно хрватско семејство изнесуваат 2.685 евра,.
Во Црна Гора, просечната плата во јануари изнесуваше 1.004 евра, додека минималната плата беше значително зголемена на крајот од минатата година и изнесува 600 евра за средношколски занимања и 800 евра за високо образование. Од минатата година, табелата за месечни трошоци ја составува синдикатот, а според нивните пресметки, за нормален живот се потребни 2.000 евра, односно 100 евра повеќе од минатата година. Доминираат расходите за храна, малку над 30 проценти, или 615 евра. Од поголемите ставки, има влез на кирија, односно издвојување за домување и сметки за комуналии (390 евра), 135 евра за хигиена и здравствена заштита, 125 евра за одмори (1.500 на годишна основа), додека трошоците за тековно одржување, потоа облека и обувки, превоз, образование и спорт се околу 100 евра. Според пресметката на Numbeo, месечните трошоци се 2.190 евра,.
Според табелите на истиот портал, животот во Србија (четиричлено семејство) треба да чини 2.260 евра месечно, што е значително над реалната просечна потрошувачка. Интересно е што споредбата на цените во Белград е направена според Њујорк, па Белград е за 56,8 проценти поевтин од американската метропола, а киријата е дури за 81 процент пониска.
Сепак, она што ја оптоварува српската кошничка е високиот удел на трошоците за храна во вкупната кошничка. Во јануари годинава, тие изнесуваа 42.845 динари или повеќе од 40,35 проценти од месечните трошоци на просечно тричлено семејство. Во минималниот список на неопходни работи, уделот е уште поголем – 26.141 динари или 47,46 проценти. Ако е за утеха, сепак е мало подобрување во споредба со истиот период минатата година, кога од просечната кошничка само за храна беа издвоени 41.562 динари, што беше 40,73 проценти, а од минималната 25.144 динари или 47,64 проценти. Пред пет години, непосредно пред пандемијата, според овој индикатор, биле малку подобри. Просечната плата беше 59.941 динари, додека минималната плата беше 31.747 динари, а трошоците за храна, ако се земе предвид просечната потрошувачка кошничка, достигнаа 27.355 динари (37,78 проценти), додека во минималната потрошувачка, делот за храна вредеше 16.579 динари (44,23 проценти).
Б.С.
