Воведувањето на нови трговски царини од страна на американскиот претседател Доналд Трамп предизвика бран на нервоза на светските пазари. Остриот пад на берзанските индекси и острите реакции од Пекинг и Брисел ги поттикнаа шпекулациите дека зад овој економски потег не стои само заштитата на американската економија, туку и многу поширока геополитичка стратегија – забавување на развојот на Кина.
Американските царини, кои вклучуваат основна стапка од 10% за сите увезени производи, но и значително повисоки стапки за стоки од Кина (дури 34%), сигнализираат за враќање на агресивниот протекционизам. Официјалното образложение на Белата куќа е „да се заштити американската работна сила и производството“. Сепак, многу аналитичари сметаат дека вистинската цел е стратешкото слабеење на кинескиот економски моментум.
Администрацијата на Трамп дополнително го укина таканареченото „de minimis“ ослободување за кинескиот увоз, што особено ќе ги погоди популарните платформи за е-трговија како Temu, Shein и AliExpress, кои до сега можеа да испраќаат стоки во САД без дополнителни царини благодарение на ова олеснување.
Со години Кина инвестираше милијарди долари во развојот на вештачката интелигенција, квантната технологија, обновливите извори на енергија и вселенската програма. Пекинг отворено се стреми да стане водечка светска технолошка сила до 2030 година. За САД ова не е само економска конкуренција, туку и геополитичка закана.
Тарифите, особено на електрониката, полупроводниците, батериите и компонентите на ЕВ – јадрото на извозот на Кина – би можеле да ги забават тие амбиции. Доколку американските и европските компании почнат да ги избегнуваат кинеските добавувачи за да избегнат царини, тоа би можело значително да го намали обемот на кинескиот извоз и да ги загрози клучните сектори на кинеската економија.
Кина реагираше со воведување реципрочни царини од 34 отсто на целиот американски увоз, но и со низа дополнителни мерки. На листата на „недоверливи субјекти“ беа додадени 11 американски компании, вклучувајќи производители на дронови и компании од воената индустрија. На овие компании им е забрането да соработуваат со кинески партнери.
Ваквите мерки, меѓутоа, не ја засегаат само Кина. Многу мултинационални компании – од Apple и Nike до големите производители на автомобили – зависат од кинеските компоненти. Резултатот може да биде зголемување на цените на производите, нарушување на синџирите на снабдување и домино ефект низ светската економија. Европските земји, веќе погодени од инфлацијата и забавувањето на растот, би можеле да се најдат во уште понеповолна положба.
Австралискиот индекс S&P/ASX 200 падна за 2,4%, бришејќи околу 57 милијарди долари пазарна вредност. Сериозни загуби бележат и американските индекси како S&P 500 и Nasdaq, а инвеститорите се почесто предупредуваат на можноста од глобална рецесија.
Некои експерти ја споредуваат оваа тактика со стратегијата на „задржување“ од Студената војна од 20 век. Само тогаш цел беше Советскиот Сојуз, а денес е Кина. Наместо воени блокови, се користи економски притисок – преку царини, извозни забрани за напредни технологии и сојузнички трговски договори кои го исклучуваат Пекинг.
Кина веќе поднесе формална жалба до Светската трговска организација (СТО), тврдејќи дека мерките на САД се во спротивност со меѓународните трговски правила. Истовремено, се размислува и за воведување контроли на извозот на ретки земјени елементи – ресурси од клучно значење за производство на модерна технологија.
Иако овие мерки се претставени како заштита на американската економија, јасно е дека тие имаат поширока димензија. Тарифите станаа оружје во глобалната игра за технолошка и економска доминација. Прашањето што останува отворено е – дали светот ќе ја плати цената за оваа игра на големите сили?
