Европа ги трпи последиците од процесот во кој ги одвои изворите на својот просперитет од изворите на безбедност – таа го темелеше просперитетот на евтината енергија од Русија и на пристапот до големиот кинески пазар,а безбедноста ја делегираше САД, рече високиот претставник на ЕУ за надворешна и безбедносна политика Жозеп Борел.
„Мислам дека ние Европејците се соочуваме со ситуација кога ги трпиме последиците од процесот кој трае веќе со години, во кој ги одвоивме изворите на нашиот просперитет од изворите на нашата безбедност“, рече Борел во говорот на годишната амбасадорска конференција, на која шефовите на дипломатските мисии ја собраа ЕУ.
Во главниот говор, Борел изјави дека Европа го заснова својот просперитет на евтината енергија од Русија. „Рускиот гас – евтин и наводно достапен, безбеден и стабилен. Се покажа дека тоа не е така. И пристап до големиот кинески пазар, за извоз и увоз, за трансфер на технологија, за инвестиции, за евтини стоки.
„Мислам дека кинеските работници, со нивните ниски плати, направија многу подобро и многу повеќе во задржувањето на инфлацијата отколку сите централни банки заедно“, вели Борел.
„Прилагодувањето ќе биде тешко, а тоа ќе создаде политички проблеми“
„Денес Европската унија мора да најде нови извори на енергија што е можно повеќе за себе за да не замени една зависност со друга, бидејќи најдобрата енергија е онаа што се произведува дома“, продолжи тој.
„Ова ќе влијае на силно преструктуирање на нашата економија – тоа е сигурно. Луѓето не се свесни за ова, но фактот дека Русија и Кина повеќе не се она што беа за нашиот економски развој ќе бара силно преструктуирање на нашата економија. Пристапот до Кина станува се потешка. Приспособувањето ќе биде тешко, а тоа ќе создаде политички проблеми“, вели Борел.
Од друга страна, Европа за својата безбедност се потпира на Соединетите Американски Држави, што е во ред кога станува збор за администрацијата на претседателот Џо Бајден, со која има одлична соработка, смета тој. „Но, кој знае што ќе се случи за две години или дури во ноември? Што ќе се случеше ако Доналд Трамп или некој како него беше во Белата куќа наместо Бајден?
Каков би бил одговорот на САД на војната во Украина? Каков би бил нашиот одговор во поинаква ситуација?“, прашува Борел, за кого одговорот е јасен – ЕУ мора да преземе поголема одговорност за својата безбедност.
„Светот во кој САД се грижат за нашата безбедност, а Кина и Русија обезбедуваат просперитет повеќе не постои“
„Светот каде што САД се грижеа за нашата безбедност, а Кина и Русија обезбедија просперитет повеќе не постои“, вели Борел. „Не можеме да замениме една зависност со друга. Среќни сме што увезуваме многу течен природен гас (ЛНГ) од Соединетите држави – патем, по висока цена – и го заменуваме рускиот гас со американски и норвешки или азербејџански гас.
Но, што ќе се случи утре ако САД со нов претседател решат да не бидат толку пријателски расположени со Европејците? Или дека утре немаме кобалт, немаме ретки материјали од Конго, Јужна Америка, Авганистан – тие ни се исто толку важни како нафтата и гасот“, вели Борел.
Тој посочува дека радикална промена се случува и во Европа. „Радикалната десница расте во нашите демократии. Демократски, тоа е избор на народот, тоа не е наметнување на никаква сила. Значи имаме тежок коктел – внатрешен и надворешен – и старите рецепти веќе не функционираат. Имаме зголемените безбедносни предизвици и нашата внатрешна кохезија е загрозена“, смета Борел.
„Не верувавме дека доаѓа војна“
Борел призна дека Европа се покажала како лоша во прогнозите. Таа не го предвидела, иако можела да очекува руски напад врз Украина, ниту силата на украинскиот отпор, ниту подготвеноста на Путин да ја ескалира ситуацијата. Таа не го предвидела интензитетот на тензијата меѓу Кина и Тајван.
„Во минатото се случуваа работи за кои знаевме дека може да се случат, но некои беа изненадување. Прво – Украина. Не предвидовме колку ефикасно ќе се спротивстави Украина. Не верувавме дека доаѓа војна. Признавам дека Американците во Брисел ни говореа ‘ќе нападнат, ќе нападнат’, а ние не верувавме во тоа.
Се сеќавам кога Тони Блинкен (државен секретар на САД, оп. а.) ми се јави и ми рече: Тоа ќе се случи овој викенд. И два дена подоцна, во пет часот наутро, почнаа да го бомбардираат Киев. Не верувавме дека тоа ќе се случи и не предвидувавме дека Украина е подготвена да даде таков жесток и успешен отпор како што прави. Се разбира, благодарение на нашата воена поддршка, тоа ќе беше невозможно без неа, но и тие придонесоа многу“, рече Борел и продолжи:
„Не ја предвидовме можноста ситуацијата да ескалира, така што Путин нареди масовна мобилизација и има нуклеарни закани. Претпоставувам дека сите го прочитавте последниот говор на Путин кога ја најави анексијата. Секој мора да го прочита. Мораме да му објасниме на светот што тоа значи, што значи овој пристап против Западот и кои се вистинските причини за војната“.
„Ова е совршена бура“
Од друга страна, енергетските и прехранбените кризи беа предвидливи, но не со овој интензитет, вели Борел. „Ова е совршена бура. Прво, цените растат. Второ, реакцијата на централните банки на зголемувањето на каматните стапки во САД. Сите мора да го следат примерот бидејќи во спротивно нивната валута ќе биде девалвирана. Сите трчаат да ги зголемат каматните стапки. Ова ќе доведе до глобална рецесија.
Свет кој ја следи американската ФЕД, свет кој ја спроведува истата монетарна политика – затоа што нема друг начин, во спротивно ќе има одлив на капитал – ме потсетува на она што се случуваше во Европа пред еврото кога сите мораа да ја следат монетарната политика диктирана од Германија.
Затоа што ако не го направивте истото, капиталот бегаше, а вие моравте да го направите тоа дури и ако тоа не беше вистинската политика со оглед на вашата внатрешна ситуација. Она што се случуваше меѓу нас пред еврото се случува денес на светската сцена“, вели Борел.
„Запомнете ја оваа реченица: „Тоа е идентитет, глупав“.
Борел вели дека светот денес се реструктуира околу конкуренцијата меѓу САД и Кина, без разлика дали тоа ни се допаѓа или не. „Две големи сили, големи, многу, многу големи, се натпреваруваат и таа конкуренција го реструктуира светот. Ќе коегзистира на големата поделба „демократија наспроти авторитарни режими“.
Не би инсистирал премногу на тоа бидејќи и на наша страна има многу авторитарни режими. Не можеме да кажеме „ние сме демократии“, а оние што се со нас се исто така демократии – тоа не е точно“, вели Борел.
Високиот претставник на ЕУ за надворешна политика вели дека светот не е чисто биполарен, дека има неколку земји, кои се средни сили – Турција, Индија, Бразил, Јужна Африка, Индонезија – кои се „свинг држави“, кои гласаат за едната страна или другиот според нивните интереси, а не според вредностите.
Според Борел, една од најважните карактеристики на денешниот свет е растечкиот национализам, ревизионизмот плус идентитетската политика. „Запомнете ја оваа реченица: „тоа е идентитет, глупав“. Тоа повеќе не е економија, тоа е идентитет.
„Гледаме враќање на војната меѓу државите, како во филмовите, како во Втората светска војна. Покрај тоа, има хибридни војни, а војната со дезинформации продолжува, додаде тој.
„Живееме во дел од светот каде политичката слобода, економскиот просперитет и социјалната кохезија се најдобри“
Борел укажува на потребата ЕУ да се вклучи повеќе во битката за наративи, бидејќи војната не се добива само со тенкови, ракети и војници. „Кога велиме дека Кина е наш ривал, системски ривал, тоа значи дека нашите системи се во конкуренција.
И Кинезите се обидуваат да му објаснат на светот дека нивниот систем е многу подобар – иако можеби нема да го изберете шефот на владата, ќе имате храна, и греење, и социјална сигурност, ќе ги подобрите условите за живот. Многу луѓе во светот гласаат и ја избираат својата влада, но нивните материјални услови не се подобруваат и на крајот на денот луѓето сакаат да живеат подобар живот“, вели Борел.
Затоа, додава Борел, неопходно е да се објаснат врските помеѓу политичката слобода и подобар живот. „Живееме во свет, во овој дел од светот, каде што политичката слобода, економскиот просперитет и социјалната кохезија се најдобрата комбинација од сето тоа.
Но, остатокот од светот не е таков. Нашата борба е да се обидеме да објасниме дека демократијата, слободата, политичките слободи не се нешто што може да се замени со економски просперитет или социјална кохезија. Двете работи мора да одат заедно. Во спротивно, нашиот модел ќе пропадне, нема да може да опстане на овој свет“, вели Борел.
