Вештачката интелигенција(AI) стана незаменлив дел од модерната технологија и во голема мера ги трансформира начините на кои комуницираме, работиме и живееме.
Меѓу најистакнатите решенија во овој простор секако е ChatGPT, развиен од компанијата OpenAI и веќе широко користен во светот. Денес ја олеснува работата на многу професии и драстично ја зголемува продуктивноста на бројни компании. Но, зошто OpenAI и ChatGPT потекнуваат од Соединетите Американски Држави, а не од друга земја во светот како Кина или Русија? Одговорот не лежи само во ресурсите што се инвестираат во оваа област, туку и во често занемарените вредности, начинот на водење бизнис и социо-економските услови кои се застапени во САД.
Кина има најголем број регистрирани патенти за вештачка интелигенција до сега, со владина политика која ја стави вештачката интелигенција, заедно со чиповите, во центарот на својата стратегија за технолошка надмоќ. Инвестициите на земјата во 2023 и 2024 година надминаа вкупно 25 милијарди долари, што претставува високо ниво на инвестиции во светот. Сепак, начинот на кој OpenAI го глобализираше и демократизираше пристапот до вештачката интелигенција и овозможи употреба на вештачка интелигенција базирана на големи јазични модели (LLM) фрла сенка врз сите претходно споменати бројки. САД станаа лидер во развојот на вештачката интелигенција благодарение на транспарентноста, слободниот пазар, конкуренцијата и отвореноста за иновации и успеаја да ја надминат Кина, која во претходните години важеше за лидер во оваа област.
Една од клучните причини зошто OpenAI е основана во САД се вредностите на транспарентност и отвореност. Од своето основање, OpenAI имаше мисија да развие и промовира вештачка интелигенција на начин кој е достапен за целото човештво. OpenAI направи некои верзии на своите модели со вештачка интелигенција широко достапни, дозволувајќи им на програмерите, другите компании и истражувачите да ги користат своите ресурси за да развијат свои апликации за вештачка интелигенција и со тоа да придонесат за понатамошен развој на оваа технологија. Покрај тоа, тие ја направија својата технологија на глобално ниво достапна за секој што сака да ја користи, а со тоа придонесува за растот на глобалната продуктивност.
Ваквите отворени бизнис модели поттикнуваат соработка, размена на идеи, иновации и конкуренција. Спротивно на овој пристап, во кој иновацијата е јавно соопштена од нејзината концепција со барање начин да се демократизира и да се дистрибуира на што повеќе канали и апликации, постојат и затворени системи, како оние кои често се развиваат во авторитарни режими и општества. Тие го ограничуваат пристапот на таквите напредни иновации на пазарот, како и на пошироката јавност.
Затоа, на другиот крај на спектарот, во Кина, развојот на вештачката интелигенција е под големо влијание на владата. Кинеската влада користи технологии за вештачка интелигенција за прво да ги развие способностите на сопствените технолошки гиганти како Baidu, SenseTime и Ziphu AI со надеж дека тие ќе станат доминантни технолошки сили во областа на вештачката интелигенција. Во процесот на нивното издигнување, транспарентноста е минимална, капацитетите се држат под превезот на тајноста долго време и првенствено се наменети за локална употреба. Не само што податоците од истражувањето се недостапни за меѓународната заедница во повеќето случаи, туку и внатрешниот развој е строго контролиран од државата. Таквиот систем не само што го ограничува напредокот, туку и ги обесхрабрува иновациите што доаѓаат од приватниот сектор и академската заедница, што може да се види во структурата на инвестициите кога ќе ги споредиме податоците од Кина и САД.
Имено, најновите бројки од 2024 година сугерираат дека во кинескиот сектор за вештачка интелигенција, бројот на приватни компании и износот на приватни инвестиции се сè уште многу скромни, според големината на населението и економијата. Со 1.944 регистрирани компании за вештачка интелигенција и очекуван прилив на приватни инвестиции (Venture Capital – VC) од 86 милијарди долари, Кина продолжува да заостанува зад САД кога станува збор за улогата на приватниот сектор. САД, иако имаат четвртина од кинеското население, бележат позначајни резултати со 9.500 регистрирани компании за вештачка интелигенција и очекуван прилив на приватни инвестиции во VC од 605 милијарди долари, што е дури седум пати повеќе.
Овие бројки поддржуваат уште еден важен фактор што придонесува за фактот дека повеќе капитални иновации најпрво се појавуваат во САД, од каде што веднаш добиваат глобална отскочна даска. Се разбира, тоа е динамичен и слободен пазар како и голема конкуренција. Компаниите како Google, Microsoft, NVidia, како и бројни стартапи постојано се натпреваруваат да ги подобрат своите модели со вештачка интелигенција и да освојат што е можно повеќе корисници ширум светот со нивните иновативни решенија. Овој тип на игра, каде што преку конкуренција се поттикнуваат креативноста и иновативноста во решавањето на секојдневните проблеми на граѓаните со користење на вештачката интелигенција, овозможува подлабока специјализирање на компаниите и ги прави решенијата подостапни, а изборот поголем.
Паралелно, голем и динамичен пазар на VC инвеститори издвојува стотици милијарди долари за инвестиции во иновативни тимови и компании, обезбедувајќи го потребното гориво за напредок и опстанок на најдобрите.
Голем број заинтересирани приватни играчи ѝ даваат на Америка флексибилност да тестира широк спектар на пазарни пристапи паралелно, без централен план или очекувања на државните структури, од кои многу ќе пропаднат, додека други ќе се појават и ќе научат што сака пазарот и како да ја опслужи таа потреба на најефикасен начин. Дополнително, во текот на целиот процес, граѓаните и крајните потрошувачи ќе ги уживаат придобивките од сите овие потфати, додека трошоците за неуспехот ќе ги сносат приватните играчи, претприемачите и инвеститорите кои „направиле погрешен облог“.
Во ситуација кога државата е толку голем актер и инвеститор, како што е сè уште случајот во Кина, неопходните загуби преку претприемачки неуспеси на крајот ги сноси државата, односно општеството. Ова станува уште попроблематично кога кинескиот модел го вклучува фактот дека за неуспесите нема да се дискутира јавно, и поради страв од осуда и цензура. Тие процеси ги поскапуваат сите овие неуспешни обиди, бидејќи на претприемачките кругови и поширокото општество им е лишен период на неопходно созревање и учење преку анализа на грешките од претходните обиди. Овој вид затворен пристап кон Кина чини многукратно, бидејќи го забавува учењето, ги поскапи инвестициите и ги изолира кинеските претприемачи од глобалните разговори, ограничувајќи го нивниот досег до најблискиот регион. Затоа појавата на OpenAI и платформата ChatGPT во САД, а не во Кина, не е големо изненадување, туку логичен редослед на настани поради структурните фактори на овие два различни системи.
