Кога европските лидери избраа да издаваат заеднички долг на ЕУ во невидени размери за време на Ковид-19, некои го поздравија како пресвртница, пишуваат Дито Брасо Соренсен и Расмус Егмонт Фос од тинк-тенкот „EUROPA“ за „Politico“.
Обврската беше да се финансираат овие заеми со давање на нови „сопствени ресурси“ на ЕУ – бриселски жаргон за приходите директно да одат во касата на блокот. Проблемот е што до ден-денес тоа финансирање не е реалност, бидејќи европските лидери избегнуваат да се осврнат како да го финансираат овој долг од 2020-та година наваму. Сега им притиска времето да го решат проблемот, и иако нивната одлука несомнено ќе го обликува идното финансирање на ЕУ, исто така има потенцијал да доведе до вистински фискален момент.
Во вкупна вредност од околу 350 милијарди евра, грантовите обезбедени за земјите-членки преку фондовите за опоравување треба да се финансираат од 2028-ма година, со проценети годишни трошоци некаде помеѓу 22 и 27 милијарди евра. А според договорот од 2020-та година меѓу Европската комисија, Советот на ЕУ и Европскиот парламент, предлогот на Комисијата за следниот седумгодишен буџет, кој се очекува на крајот на 2025-та година, мора да прецизира како ќе се враќаат овие заеми.
Но, до претставувањето на петгодишната стратешка програма на блокот ова лето, лидерите на ЕУ молчеа по ова прашање, дури и тогаш забележаа само дека „ќе работиме на воведување нови сопствени ресурси“. Слично на тоа, во нејзините политички насоки за 2024-2029 година, претседателката на Комисијата Урсула фон дер Лајен едноставно забележа дека „ќе бидат потребни нови сопствени ресурси за да се обезбеди доволно и одржливо финансирање за нашите заеднички приоритети“.
Но, од каде ќе дојдат?
Комисијата двапати ги идентификуваше потенцијалните извори на приходи: Шемата за тргување со емисии на ЕУ (ETS), претстојниот механизам за јаглеродна капа (CBAM) и редистрибуираниот профит на големите фирми според договорот на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД). Заедно, овие три текови се очекува да генерираат до 36 милијарди евра годишно по 2028-ма година. Претходните предлози вклучуваа и данок на финансиски трансакции, а може да се применат и други нови даноци.
Главната грижа овде е дали овие текови на приходи ќе останат под национална контрола или ќе бидат префрлени во ЕУ и дали Парламентот и Комисијата ќе можат да одредат како се трошат парите надвор од отплатата на заемите.
Додека Советот беше во ќорсокак по ова прашање, Парламентот со децении го поддржуваше зголемувањето на сопствените ресурси на ЕУ – потег што ќе ја сврти институционалната рамнотежа во негова корист, на сметка на земјите-членки. Но, со подемот на евроскептичните партии низ целиот континент, на националните лидери може да им биде тешко да ѝ отстапат поголем приход на ЕУ, дури и ако веќе постојат такви договори.
Но, дебатата за новите ресурси не е потребна само за отплата на заемите според Планот за закрепнување, туку е и клучна за решавање на пошироките финансиски потреби на ЕУ, вклучително и предложените зелени и дигитални транзиции и зајакнување на европската одбранбена индустрија.
Лидерите од целиот блок почнаа да ја препознаваат потребата од посилно европско финансирање. Повикот на францускиот претседател Емануел Макрон да се удвои буџетот на ЕУ не беше изненадување, но промената на тонот од лидерите на таканаречените строги земји како Данска може да значи дека бранот почнува да се менува.
Заемите за наплата беа предвидени како еднократна мерка, но посветеноста на Европскиот совет да ги истражи „сите опции за мобилизирање финансирање“ за одбранбената индустрија на ЕУ сега поттикна повици за повеќе. Сепак, опциите за финансирање што ги истражува Комисијата – првично се очекуваше да се дискутира на самитот во јуни 2024-та година – никогаш не беа објавени. А тековната политичка нестабилност во Франција, како и поделбите во ослабената германска влада, се закануваат дополнително да ја попречат дебатата за сопствените ресурси на ЕУ.
И покрај овие политички пречки, за да се зголемат европските трошења како одговор на предизвиците во следната деценија, мора да следат приходи, зголемувајќи ја потребата од сопствени ресурси. Затоа, дебатата сега мора да се фокусира на тоа кои ресурси да се следат, како и водечките принципи за идните текови на приходите и институционалните реформи потребни за нивна реализација.
Договорот за издавање единствен долг на ЕУ веројатно нема да биде фискален пресврт, но значителното зголемување на сопствените ресурси на блокот може да нè доближи до еден, заклучуваат авторите.
