Европската унија мора да ја унапреди зелената трансформација, дигитализацијата на економијата и да ја зајакне својата воена одбрана. Ова бара многу повеќе инвестиции отколку порано.
Врз основа на официјалните проценки на ЕК и НАТО, проценуваме дека се потребни дополнителни 5,4 трилиони евра за периодот од 2025-та до 2031-ва година, пишуваат економистите Осман Буабдала, Еторе Доручи, Лусија Хондервангерс и Каролин Нерлих на блогот на ЕЦБ.
Потребни се огромни инвестиции
И приватниот сектор и владите ќе треба да ја пополнат финансиската празнина. „Лавовскиот дел“ треба да го преземат приватни компании, инвеститори и домаќинства, но значителен дел – околу 1,3 трилиони евра – ќе треба да се финансираат од јавни средства.
Да се фокусираме на јавниот канал. Може да се очекуваат помалку од 400 милијарди евра од постоечките извори на финансирање на ЕУ, така што зборуваме за јаз помеѓу расположливото и потребното јавно финансирање од над 900 милијарди евра за ЕУ во периодот 2025-2031 година, што мора да се преземе на национално и ниво на ЕУ.
И иако ова се груби проценки, тие даваат идеја за обемот на предизвиците што претстојат. Со оглед на високиот степен на неизвесност, применуваме опсег од +/- 20%. По оваа основа, минусот во јавното финансирање би бил еднаков меѓу 0,6% и 1% од БДП на ЕУ годишно, пишуваат економистите во нивната анализа.
Преземањето на овој трошок нема да биде лесно, особено за земјите со висок долг и големи структурни дефицити.
Во 2023-та година, односот на јавниот долг кон БДП-то во ЕУ варира помеѓу 20% и 160%. Дополнително, некои од високозадолжените земји страдаат од големи примарни фискални дефицити.
Националните влади може да добијат помош од новите фискални правила на ЕУ усвоени на крајот на април оваа година, кои ставаат поголем акцент од претходно на усогласувањето на потребите за фискална консолидација со инвестициите и реформите кои го подобруваат растот. Во споредба со претходната фискална рамка, ова може да го намали притисокот врз националното финансирање на стратешките инвестиции. Две нови правила може да се покажат корисни.
Прво, за време на фазата на фискално прилагодување, која ќе започне во 2025-та година, Европската комисија ќе им дозволи на земјите-членки можност да си дадат повеќе време – до 2031-ва година – да ги спроведат своите планови за фискална консолидација и да го насочат својот долг кон реално намалување.
Така, владите ќе мора да исполнуваат пониски барања за фискално прилагодување секоја година, но само доколку Комисијата утврди дека спроведуваат реални планови за инвестиции и реформи. Оваа нова рамка ќе овозможи јавни инвестиции на ЕУ до 700 милијарди евра во периодот 2025-2031-ва година.
Второ, штом ќе заврши фазата на фискално прилагодување, земјите-членки ќе можат да го задржат својот структурен дефицит на 1,5% од БДП – повеќе од претходно, што ќе даде 1 процентен поен повеќе фискален простор за инвестиции отколку според претходните правила.
Дополнителни акумулирани приватни и јавни инвестициски потреби на ЕУ и нивно финансирање: проекции за зелено-дигитална транзиција и трошоци за одбрана Дополнителни акумулирани приватни и јавни инвестициски потреби на ЕУ и нивно финансирање: проекции за зелено-дигитална транзиција и трошоци за одбрана
Овој простор ќе помогне, но дали ќе биде доволно?
Има причини да се верува дека нема да биде. Дополнителните инвестиции ќе го поттикнат потенцијалниот раст и затоа ќе ги ублажат ризиците за одржливоста на долгот, но со одредено заостанување. Ќе се појават и тешкотии при спроведувањето, како што е ограничениот административен капацитет во јавниот сектор.
Во исто време, проценките за инвестициските потреби презентирани погоре се прилично конзервативни и не ги земаат предвид стратешките инвестиции потребни во области како што се здравството или образованието. За некои земји, фискалниот простор што го оставаат новите правила можеби не е доволен. Дури и земјите кои почнуваат од удобна фискална позиција и можат да си дозволат да трошат повеќе од другите, треба да бидат загрижени. Ниту една земја, дури ни најбогатата, не може сама да ги спречи климатските промени. Стратешките инвестиции следат заеднички цели и како такви бараат заеднички одговор.
Повик за координирана акција во Европа
Прелиминарните пресметки ги покажуваат тешкотиите со кои се соочуваат европските политичари во однос на јазот помеѓу инвестициските потреби и фискалните можности.
Не постои магично апче на кое може да се потпрете. Фискалните правила на ЕУ поповолни за инвестиции се чекор во вистинската насока, но непропорционалното користење на јавните инвестиции на национално ниво не само што ќе се соочи со ограничувања на административните капацитети и ќе ризикува да ги потисне приватните инвестиции. Тоа не би било можно од гледна точка на јавните финансии.
Поголемиот дел од финансирањето на стратешките инвестиции ќе мора да доаѓа од приватни извори, па дури и тоа нема да биде доволно доколку не биде поддржано и интегрирано со иницијативи на ниво на ЕУ. Ова бара координиран, сеопфатен и повеќеслоен пристап и кон приватните и јавните инвестиции во Европа, кој вклучува широк опсег на иницијативи и на ниво на Унијата и на национално ниво.
За да се мобилизираат приватните финансии, европскиот пазар на капитал мора да биде придружен со зајакнат единствен пазар, подобри рамковни услови за бизнис, корпоративно оданочување поповолно за инвестиции, како и конкретни иницијативи.
Во високо задолжените земји, растот и резултатите од долгот ќе зависат од тоа колку добро владите ги спроведуваат плановите за закрепнување и одржливост на „NextGenerationEU“.
Дали земјите ќе бидат способни да ги исполнат барањата за фискално прилагодување на начин поволен за инвестиции ќе биде критично. Ова вклучува подобрување на квалитетот на јавните финансии со намалување на трошоците кои не се доволно продуктивни.
Но, недостигот на јавно финансирање во износ од 900 милијарди евра не може да се надмине без дополнително учество на блокот. Следниот буџет на ЕУ (2028-2034) би можел да биде катализатор со финансирање инвестиции во чисти јавни добра – од заеднички набавки во одбраната до енергетските мрежи, до суперкомпјутери до проширување на облак услугите на ЕУ. Пренамена на буџетот, нови сопствени ресурси и заедничко задолжување се сите опции кои треба да се разгледаат.
