Испораките на руски природен гас за Европа (вклучувајќи ја и Турција) достигнаа најниско ниво од 1970-тите – околу 45 милијарди кубни метри, според прелиминарните пресметки на Меѓународната агенција за енергетика (ИЕА) за 2023-та година. Ова е дополнителен пад од 60% на годишно ниво од 2022-ра година.
Земјите од Стариот континент некогаш беа најголемиот меѓународен пазар за главниот извозник на гас од Русија – „Гаспром“, кој во 2021-ва година испорача 140 милијарди кубни метри во ЕУ, но сега се под 30 милијарди кубни метри. Само Германија купуваше околу 50 милијарди кубни метри годишно.
Во 2023-та година, според податоците на вицепремиерот Александар Новак, Русија извезла вкупно 91,4 милијарди кубни метри, од кои 76 милијарди кубни метри гас во „пријателските земји“. Испораките во Кина се 23 милијарди кубни метри. „Гаспром“ не ги објави официјалните податоци за извозот, искористувајќи ги промените во руското законодавство. Од почетокот на 2023-та година, компанијата престана да дава информации за испораките, што го правеше двапати месечно пред војната во Украина.
Сега интересот за ЕУ речиси исчезна и заедницата дури и во оваа фаза не гледа потреба од продолжување на договорот за транзит на природен гас низ Украина. Александар Новак, цитиран од „ТАСС“, за време на настанот викендов коментираше дека Русија е подготвена да разговара за рутите за испорака на руски гас во ЕУ по 2024-та година, но од другата страна нема очигледна желба.
„Нафтогас Украина“ веќе минатото лето предупреди дека договорот за транзит на природен гас од Русија нема да биде продолжен по неговото истекување во 2024-та година. Од компанијата коментираат дека не го раскинале договорот предвреме само поради европските клиенти.
„Гаспром“ максимално ги намали испораките преку Украина – на околу 40 милиони кубни метри дневно наспроти договорените 109 милиони кубни метри. Речиси исто толку поминува низ една цевка на „Турски поток“ – или дневните испораки на руски гас во ЕУ се околу 85 милиони кубни метри.
Транзитниот договор меѓу Украина и Русија беше постигнат на единствената средба досега меѓу претседателите Володимир Зеленски и Владимир Путин кон крајот на 2019-та година. Тој предвидува транзит од 65 милијарди кубни метри во 2020-та година и 40 милијарди кубни метри во следните години. Во него има клаузула „Ship or pay“, односно обврска на „Гаспром“ да го плати наведениот капацитет, но според „Нафтогас“ тоа не се случува и покрај намалените залихи за време на воените години.
При потпишувањето на договорот, украинската страна се согласи да повлече некои од своите побарувања кон „Гаспром“, но не и во однос на имотот окупиран од Русија на полуостровот Крим. На потпишувањето на договорот, украинскиот претседател Володимир Зеленски најави дека приходите од договорот се очекува да достигнат 7 милијарди долари за пет години.
Договорот меѓу двете страни беше тешко да се постигне, дури и без војна меѓу нив. Во тоа време, Москва очекуваше дека до 2024-та година ќе може да се потпре на четири гасоводи на дното на Балтичкото Море – „Северен тек 1“ и „Северен тек 2“, како и „Турски тек“. По експлозијата во есента 2022-ра година, сепак, само една цевка на дното на Балтичкото Море е остварлива, а таа е дел од „Северен тек 2“, кој нема сертификат.
Новак не ги коментираше можните рути, но и без договор руската страна може да ја користи украинската мрежа за пренос на гас – преку аукциите за капацитет, кои се одржуваат во различни временски периоди, дури и секојдневно. Русија има други опции – преку „Турски тек“ или „Јамал“, а пред неколку месеци „Гаспром“ зборуваше за гасен центар во Турција, преку кој би можела да ја надмине неподготвеноста на ЕУ да купува гас од Русија.
По почетокот на војната во Украина, ЕУ го зголеми увозот на гас од Норвешка, како и на течен природен гас. Во 2022-ра година во ЕУ се увезени рекордни 128 милијарди кубни метри течен гас или раст од 65%. Американскиот „LNG“ покрива 15% од потрошувачката во Европа во 2023-та година.
Потрошувачката на гас во Европа паѓа на најниско ниво во последната деценија – 488 милијарди кубни метри, што се должи на кризата во 2022-ра година, кога поради високите цени на гасот, се бараа алтернативи (јаглен и ОИЕ), а дел од енергетско интензивното претпријатијата го прекинаа производството. Се очекува побарувачката да се врати на над 500 милијарди кубни метри во 2024-та година, но дел од таа побарувачка ќе се изгуби во услови на бум на зелената енергија.
