Европската комисија (ЕК) предложи сите земји-членки на Европската унија (ЕУ) да се повлечат од Договорот за енергетска повелба (ЕКТ), пакт за заштита на инвеститорите што се смета дека ги попречува напорите на блокот за декарбонизација, пишува „Politico“.
Брисел го предводеше притисокот да се реформира договорот и да се создадат бариери за компаниите за фосилни горива кои тужат поради промени во политиката, како што се забраните за дупчење на брегот или постепено укинување на ископувањето и користењето на јаглен. Во последниве години, тој напор е закочен, при што осум земји од ЕУ – Данска, Франција, Германија, Луксембург, Холандија, Полска, Словенија и Шпанија – се заканија со откажување.
„Задржувањето на непопуларниот Договор за енергетската повелба не е остварлива опција за ЕУ“, рече еврокомесарот за енергетика Кадри Симсон.
„Договорот каков што е не е во согласност со инвестициската политика на ЕУ или нашите енергетски и климатски цели“, додаде таа.
Првпат воспоставен во 1994-та година, договорот беше дизајниран да го заштити снабдувањето со фосилни горива како нафта, гас и јаглен од поранешните советски земји во Западна Европа по распадот на Советскиот Сојуз.
Противниците на пактот, сепак, тврдат дека оттогаш тој стана алатка за заштита на интересите на компаниите за фосилни горива, дозволувајќи им да ги тужат земјите потписнички пред арбитражни судови за да ги заштитат нивните инвестиции од напорите за намалување на употребата на штетни горива.
ЕК наведува дека „исто така го повлекува својот претходен предлог за ратификување на ажурирањето на договорот, кој не го собра потребното мнозинство меѓу земјите-членки“.
Во моментов, сите земји од ЕУ, со исклучок на Италија, се членки на договорот, кој обединува вкупно над 50 земји.
Италија го напушти договорот во 2016-та година. Оттогаш, девет други земји на ЕУ, Данска, Франција, Германија, Финска, Луксембург, Холандија, Полска, Словенија и Шпанија, ја објавија својата намера да се повлечат од него.
ЕУ се обиде да го реформира договорот со ставање крај на заштитата на фосилните горива, но неколку земји во Централна и Источна Азија отфрлија подлабок преглед на текстот. Земјите како што се Швајцарија и Јапонија, исто така, јасно ставија до знаење дека немаат намера да ја напуштат.
Сепак, напуштањето на пактот не е лесно.
Договорот има клаузула која дозволува да се поднесуваат тужби 20 години по заминувањето на членот.
Ако земјите од ЕУ ја напуштат во исто време, тоа го намалува ризикот владите да бидат тужени од компании со седиште во други земји-членки, кои го сочинуваат најголемиот дел од инвестициите покриени со договорот, но тие сепак се соочуваат со можност за тужби од земјите кои остануваат посветени, посочува Корнелија Марфилд, виш координатор за трговска и инвестициска политика во Зелената алијанса „CAN Europe“.
Сè уште не е јасно дали сите 27 земји-членки ќе заминат заедно, бидејќи Кипар и некои централноевропски земји како Унгарија и Словачка не сакаат да се откажат.
Координираниот излез би бил „уникатна можност за ЕУ да зборува со еден глас и да ја отстрани главната пречка за постигнување на нејзините климатски цели“, вели Лукас Шауг од Меѓународниот институт за одржлив развој.
Излезот нема да биде брз.
Предлогот на ЕК мора да биде поддржан од квалификувано мнозинство од земјите-членки. Европскиот парламент веќе инсистираше на заминување. Потоа ќе треба уште една година за да се спроведе повлекувањето поради потребата да се испрати известување до Секретаријатот на Енергетската повелба.
Според Јоханес Тропер, професор по право на Универзитетот во Виена, постои голема веројатност договорот да опстане по напуштањето на ЕУ.
„Ќе има барем неколку земји кои сè уште би сакале да се потпрат на договорот, вклучувајќи ги Казахстан, Јапонија, Швајцарија“, посочува тој.
