Русија користи помалку од 1/4 од договорениот капацитет во договорот за транзит на природен гас потпишан со Украина во последните денови од 2019-та година. Како и повеќето транзитни договори, и овој содржи клаузула за „ship-or-pay“, односно Русија има обврската да плати за резервираниот капацитет без разлика дали го користи или не.
Во моментов, „Газпром“ користи само 23% од волумените регистрирани според договорот – до 25 милиони кубни метри од бараните 110 милиони кубни метри дневно.
Колку руската компанија сега треба да плати за празните цевки во Украина не е јасно, но „Нафтогас“ поднесе нов арбитражен случај за неисполнети обврски во врска со плаќањето на транзитните такси. Украинската страна тврди дека „Газпром“ ниту ги плаќа своите обврски во целост, ниту навреме.
Висината на транзитните такси во договорот потпишан во 2019-та година остана деловна тајна и ниту една од страните не ги откри. Во јавните записници од една од средбите на високо ниво меѓу Русија и Украина е забележано само дека тие ќе бидат „фер“ и споредливи со оние во регионот на Централна и Источна Европа.
Зделки во последен момент
Во последните денови од 2019-та година, по интензивни преговори, вклучително и на највисоко претседателско ниво, Украина и Русија успеаја да постигнат договор за транзит на руски природен гас во ЕУ. На почетокот на декември, за време на состанокот во Париз во форматот на „Нормандиската четворка“, повеќето пречки беа отстранети на првата и единствена официјална средба на претседателите на Русија Владимир Путин и Украина Володимир Зеленски. Разговорите тогаш се клучни, бидејќи тие влијаат на испораките на целата ЕУ, а двајцата успеваат да постигнат пробив во односите, иако не на темата што официјално ги зближува – договорите од Минск.
Дотогаш преговорите се во ќорсокак, Русија очекува „Нафтогас“ да се откаже од арбитражните случаи против „Газпром“, како и од сите правни барања. Украина, исто така, инсистира овој договор да биде за период од најмалку 10 години, наспроти позадината на „Северен тек 2“ кој моментално се гради, чија цел беше целосно да се запре транзитот на гас низ Украина и очекувањата дека „Турски поток“ ќе биде пуштен во употреба“.
На крајот, двете страни се согласија на компромиси, а договорот беше потпишан буквално во последните денови од 2019-та година. Всушност, во овој момент Москва сѐ уште нема многу опции да ја замени Украина – „Турски поток“ ќе биде пуштен во употреба еден месец подоцна, а трансферот на транзитот во Југоисточна Европа од таму траеше уште неколку месеци. „Северен тек 2“ сѐ уште е во изградба.
Договорот е за период од пет години, со опција за продолжување на уште 10 години, до 2034-та година. Сепак, транзитираните количини се значително намалени – 65 милијарди кубни метри во 2020-та година и 40 милијарди кубни метри во периодот 2021-2024-та година, што е 110 милиони кубни метри дневно (цврст капацитет). Влезни точки се станиците „Суџа“ и „Сохрановка“.
Новиот договор уште еднаш предвидува можност споровите меѓу двете страни да се решаваат по пат на арбитража, но тој е преместен – од Арбитражниот суд во Стокхолм во Стопанската комора во Цирих. За овие пет години Украина треба да добие 7,2 милијарди долари во вид на транзитни такси. Двете страни се откажуваат од меѓусебните барања за договорот што истекува, но вклучена е исплатата на 2,9 милијарди долари што Арбитражниот суд во Стокхолм му ја додели на „Нафтогас“ за казни, бидејќи пресудата беше објавена само два дена пред потпишувањето на договорот. „Нафтогас“ поднесе тужба со образложение дека Русија не ги исполнува своите обврски во однос на плаќањето на транзитните такси – ниту во износ, ниту во наведениот период.
Двете страни не ги објавија информациите за транзитните такси предвидени во договорот, но според пресметките на Институтот за енергетика при Универзитетот во Оксфорд, тие се во износ од 16 долари за 1 милион кубни метри на влезни точки „Суџа“ и „Сокрановка“.
Според податоците на „Нафтогас“, Русија транзитирала 6,3 отсто помалку гас од договореното во 2021 година, откако „Газпром“ почна да ги намалува испораките на своите европски клиенти наесен. По почетокот на војната, Украина прогласи виша сила и побара руската компанија да го пренасочи целиот транзит низ „Суџа“, посочувајќи дека „Сокрановка“ е во регионот Луганск и не е под контрола на украинската држава.
„Газпром“ се откажа од оваа опција и така транзитот кон Европа се намали во просек на околу 42 милиони кубни метри дневно. Од почетокот на 2023-та година, пак, волумените се намалуваат на околу 25 милиони кубни метри дневно, што рускиот гасен холдинг го објаснува на намалените барања од европските потрошувачи. Намалените количини не влијаат на пазарите на гас во ЕУ – цената на гасот во последните денови се задржа на ниво од околу 60 евра за мегават час. Фокусот во моментот се зголемените можности за добивање течен гас, кој успеа да ги помести испораките на руски гас од гасоводот.
„Газпром“ испорачува гас за Европа и преку „Турски поток“ со своите главни клиенти Србија и Унгарија.
