Ширум светот, пазарите даваат предупредувачки знаци дека глобалната економија е на работ на колапс. Прашањето повеќе не е дали ќе дојде до рецесија, туку кога.
Во изминатата недела, пулсот на тие предупредувачки знаци се забрза, во услови кога пазарите се соочуваат со реалноста – некогаш претпоставка, сега сигурност – дека Федералните резерви на САД ќе продолжат со најагресивната политика на монетарно ограничување во последните децении, со цел за намалување на инфлацијата во Америка. Дури и ако се претвори во предизвикувач на рецесија. Па дури и ако потрошувачите и компаниите надвор од Америка на крајот ја платат цената, пишува CNN.
Во моментов, според аналитичарите од угледната фирма Нед Дејвид, постои 98 отсто веројатност за глобална рецесија, па таквите проценки доаѓаат од историски сигурни извори. Нивната пресметка за веројатноста за рецесија била толку висока само двапати – во 2008 и 2020 година.
Кога економистите предупредуваат дека претстои полош период, тоа обично го тврдат врз основа на неколку показатели. Овде ќе објасниме пет клучни трендови.
Моќниот долар
Американскиот долар игра огромна улога во глобалната економија и меѓународните финансии. И моментално е на најсилното ниво во последните 20 години.
За наједноставно објаснување за таквиот тренд, да се вратиме на Федералните резерви. Кога американската централна банка ќе ги зголеми каматните стапки – како што тоа го направи неколку пати од март – доларот станува попривлечен за инвеститорите ширум светот.
Во секое економско опкружување, на доларот се гледа како на безбедно место за паркирање пари. Но, во турбулентни времиња, како што е глобална пандемија или војна во Источна Европа, инвеститорите имаат уште повеќе причини да купуваат долари, обично во форма на американски државни обврзници.
Од една страна, зајакнувањето на доларот е погодно за Американците кои патуваат во странство, но исто така создава главоболка за речиси сите останати. Вредноста на британската фунта, еврото, кинескиот јуан и јапонскиот јен, како и на другите валути драстично паднаа. Тоа значи дека во земјите што ги користат стана поскапо да се плаќа клучниот увоз како храна или гориво.
Како одговор на оваа ситуација, нивните централни банки, кои веќе треба да се борат со инфлацијата поради пандемијата, сега мора да ги зголемат каматните стапки уште повисоко и побрзо за да ја зајакнат вредноста на сопствените валути.
Силниот долар ја дестабилизира и американската берза, бидејќи многу од најголемите компании во индексот S&P 500 работат ширум светот. Според една проценка на аналитичарите од компанијата Морган Стенли, секој пат кога доларот зајакнува за 1 отсто, приходите на компаниите од индексот S&P 500 паѓаат за 0,5 отсто.
Моторот на американската економија стагнира
Двигателот број 1 на најголемата светска економија е шопингот. И американските потрошувачи покажуваат знаци на замор. По повеќе од една година поскапување на повеќе или помалку сè, и отсуство на раст на платите, потрошувачите едноставно почнаа да трошат помалку.
„Тешкотиите предизвикани од инфлацијата значат дека потрошувачите почнуваат да посегнуваат по заштеди“, рече главниот економист на EY Parthenon, Грегори Дако, во коментар во петокот. Стапката на лични заштеди остана непроменета на само 3,5 отсто во август, вели Дако. Тоа е блиску до најниската стапка од 2008 година и значително под стапката од 9 проценти што ја имаше пред Ковид.
И повторно, причината за ова е поврзана со американската ФЕД.
Каматните стапки растат со историски висока стапка, што значи дека и каматните стапки на станбените кредити го достигнаа своето највисоко ниво во повеќе од 10 години, што го отежнува растот на компаниите. Порано или подоцна, политиката на ФЕД за високи каматни стапки генерално би требало да ги намали таквите трошоци. Но, додека тоа не се случи, потрошувачите треба да се справат со двојниот удар на високите каматни стапки и високите цени, особено кога станува збор за цените на нештата како храна и домување.
Американците ги отворија своите паричници за време на заклучувањето во 2020 година, што потоа и помогна на економијата да излезе од кратка, но тешка пандемиска рецесија. Но, во меѓувреме, владините пакети за помош исчезнаа и инфлацијата се вкорени, а резултатот е зголемување на цените кои растат со најбрза стапка во последните 40 години, што значително ја намали куповната моќ на потрошувачите.
Американските корпорации го стегаат ременот
За многу индустрии, бизнисот напредуваше во текот на поголемиот дел од пандемијата, дури и со историски високата инфлација што го внесува профитот. Ова можеше да се случи поради цврстината на американските потрошувачи, бидејќи компаниите можеа да ги пренесат трошоците за нивните зголемени трошоци на потрошувачите, а со тоа да го ублажат намалувањето на профитните маржи.
Но, тој меден месец за правење пари нема да трае. Во средината на септември, една компанија чии деловни резултати често се земаат како показател за времето што претстои ги шокираше инвеститорите.
Компанијата за испорака FedEx, која има присуство во повеќе од 200 земји, неочекувано ги ревидираше своите деловни прогнози, предупредувајќи дека побарувачката паѓа и дека нејзината заработка најверојатно ќе падне за повеќе од 40 проценти.
Во едно интервју, извршниот директор на FedEx беше прашан дали верува дека забавувањето е знак за претстојната глобална рецесија.
„Мислам дека е така“, одговори тој. „Овие бројки не сугерираат дека ќе биде добро“.
FedEx не е сам. Во вторникот вредноста на акциите на Apple падна откако агенцијата Bloomberg објави дека компанијата се откажува од планираното зголемување на производството на најновиот модел на iPhone 14, бидејќи побарувачката е значително помала од очекуваното.
И непосредно пред влегувањето во празничната сезона, кога работодавците вообичаено ги зголемуваат новите вработувања, оваа година расположението е многу попретпазливо.
„Оваа година не го видовме вообичаеното зголемување на огласите за компаниите кои бараат привремени работници за септември“, вели Јулија Полак, главен економист на онлајн страницата за вработување ZipRecruiter. Компаниите решија да одморат и да чекаат да видат како ќе се развива ситуацијата“, вели тој.
Добредојдовте во земјата на мечките
Вол Стрит, исто така, доживеа удар и берзата сега е на добар пат да ја објави својата најлоша година од 2008 година – во случај некој да има потреба од уште една мрачна историска споредба.
Но, минатата година беше сосема поинаква приказна. Берзите пораснаа во 2021 година, а вредноста на индексот S&P 500 се зголеми за 27 отсто, најмногу благодарение на поплавата на пари што ја испумпуваше ФЕД во економијата, која во пролетта 2020 година посегна да ги намали каматните стапки за да гo спречи финансиските пазарот од колапс.
Забавата траеше до почетокот на 2022 година. Но, кога започна инфлацијата, ФЕД се појави и почна да ја отстранува пословичната тупаница, да ги зголеми каматните стапки и да го намали механизмот за купување обврзници што го одржуваше пазарот заедно.
Мамурлакот беше брутален. S&P 500, најширокиот мерач на здравјето на Волстрит и индексот со кој се поврзани повеќето американски пензиски фондови, потона за 24 отсто од годината до денес. И не е единствениот. Сите три главни американски берзански индекси влегоа во т.н bear territory, термин кој се користи кога вредноста на акцијата паѓа за 20 проценти од нејзиниот неодамнешен максимум.
Незгодно, пазарите на обврзници – безбедни засолништа за инвеститорите кога другите видови средства паѓаат – исто така одат надолу.
И повторно, вината е ФЕД.
Инфлацијата, во комбинација со наглото зголемување на каматните стапки што ги зголеми централната банка, ги намали цените на обврзниците, што потоа доведе до зголемување на стапката на принос, т.е. заработка што може да ја очекува еден инвеститор за парите што и ги позајмил на владата со купување на обврзницата.
Во средата приносот на 10-годишната американска обврзница накратко премина 4%, што е највисоко ниво во последните 14 години. Тој пораст беше проследен со силен пад, како одговор на интервенцијата на британската централна банка, Банката на Англија, која се обиде да го запре падот на сопствениот пазар на обврзници. Станува збор за тектонски пореметувања во еден агол од финансискиот свет кој беше замислен како оаза на стабилност..
Приносите на европските обврзници исто така скокнаа бидејќи другите централни банки сега го следат водството на ФЕД и ги зголемуваат каматните стапки за да ја поддржат вредноста на сопствените валути.
Заклучокот е дека сега има многу малку сигурни места за инвеститорите да ги стават своите пари, и тоа веројатно нема да се промени додека глобалната инфлација не се заузда и централните банки не ја олабават контролата.
Судирот на војната, растот на цените и радикалната политика
Судирот на економските, финансиските и политичките неволји никаде не е повидлив и поболен како во примерот на Велика Британија.
Како и остатокот од светот, Британија веќе некое време се бори со растот на цените, што најпрво се должи на огромните шокови предизвикани од Ковид-19, а потоа и на трговските нарушувања предизвикани од руската инвазија на Украина.
Кога Западот реши да го прекине увозот на руски природен гас, цените на енергенсите експлодираа, а понудата драстично се намали. Тие настани сами по себе беа жестоки.
Но, тогаш пред нешто повеќе од една недела, новата британска влада предводена од премиерката Лиз Трус објави голем пакет даночни олеснувања што беше нападнат од економистите од двата краја на политичкиот спектар како невообичаен во најдобар случај и ѓаволски во најлош.
Накратко, Трус и нејзината влада најавија намалување на даноците за сите Британци за да ги стимулираат трошоците и инвестициите, кои, теоретски, треба да го ублажат ударот на рецесијата. Но, тие даночни намалувања не се финансираат од други извори, што значи дека владата мора да позајмува за да плати за нив.
Таа објава послужи како поттик за паника на финансиските пазари и ја доведе владата во директен конфликт со независната британска централна банка, Банката на Англија. Инвеститорите ширум светот масовно продаваа британски обврзници во обид да се ослободат од нив, што потоа ја спушти вредноста на фунтата на најниско ниво во однос на доларот во речиси 230 години.
Или со други зборови, најниско од 1792 година, кога американскиот Конгрес одлучи да го воведе доларот како платежно средство.
Банката на Англија итно реагираше и интервенираше со купување на британски обврзници во средата, со цел да се воведе ред на финансискиот пазар. Тоа го запре крварењето, засега. Но, последиците од нестабилноста предизвикана од потезите на Трус сега се шират многу подалеку, надвор од канцелариите каде што седат трговците со обврзници.
Обичните Британци, кои веќе се соочуваат со криза поради растот на трошоците за живот, со инфлација од 10 проценти – највисока стапка во групата Г7 на најразвиените светски економии – сега се во паника поради зголемувањето на каматните стапки на кредитите. За милиони Британци, тоа значи дека нивните месечни плаќања за хипотека би можеле да се зголемат за стотици или дури илјадници фунти.
Допир на оптимизам
Иако експертите се согласуваат дека глобалната рецесија е многу веројатно да се случи во текот на 2023 година, невозможно е да се предвиди колку тешка ќе биде или колку долго ќе трае. Не секоја рецесија е толку болна како големата рецесија од 2007 до 2009 година. Иако, се разбира, секоја рецесија е болна до одреден степен.
Некои економии, особено американската, која има силен пазар на труд и многу жилави потрошувачи, би требало полесно да го издржат влијанието на рецесијата.
„Во следните месеци влегуваме во невидени води“, напишаа оваа недела економистите собрани на Светскиот економски форум.
„Краткорочните прогнози за глобалната економија и за добар дел од светското население се мрачни“, продолжија тие, додавајќи дека предизвиците што претстојат „ќе ја тестираат издржливоста на економиите и општествата“ и дека ќе платат „огромна човечка цена“.
Но, има и некои позитивни последици, велат тие. Кризите обично ги принудуваат луѓето да направат трансформации кои на крајот можат да го подобрат животниот стандард и да ги зајакнат националните економии на долг рок.
„Компаниите мора да се променат. Ова е приказната уште од почетокот на пандемијата“, рече Рима Бхатија, економски советник која работи за Gulf International Bank. „Компаниите повеќе не можат да продолжат по истиот пат по кој одеа досега. Тоа е голема можност за нив, а тоа е позитивно“.
