Со оглед на тоа што вчера Федералните резерви на САД ги зголемија каматните стапки, очекувано, за уште 0,75 процентни поени, може да се каже дека САД го воведуваат светот во ера на релативно високи каматни стапки, односно сосема поинакво економско опкружување од она што го одбележаа стимулативните монетарни политики на најголемите светски централни банки, какви што сме сведоци од последната финансиска криза во 2008 година.
Имено, доколку ФЕД продолжи да ги зголемува каматните стапки по очекуваната стапка поради запирање на инфлацијата, до крајот на годината каматната стапка на американските федерални резерви ќе биде 4-4,25 отсто, што укажува на драматично натамошно зголемување на трошоците за задолжување што многу презадолжените домаќинства, градовите, локалните самоуправи, институциите, компаниите, па дури и неколку држави нема да можат да опстанат. Бидејќи доларот е глобална резервна валута, неговото зајакнување и порастот на каматните стапки во САД ги одредуваат финансиските движења на планетарно ниво. Какви последици треба да се очекуваат од продолжувањето на заострувањето на американската монетарна политика во САД, на глобално ниво и во ЕУ?
Првата и најлогична последица од затегнувањето на политиката на ФЕД треба да биде забавување или дури и запирање на инфлацијата, но во овој момент сè уште е многу тешко да се процени степенот до кој американската централна банка треба да ја забави економијата за да го забави растот на цените. Дури и ако ФЕД ја запре инфлацијата во САД, тоа не значи дека Европа ќе биде ослободена од оваа закана, бидејќи стариот континент е под поголем притисок од порастот на цените на енергенсите, а Европската централна банка беше многу поколеблива или побавна во затегнувањето на монетарната политика, па доларот значително зајакна во однос на еврото. Тоа значи дека еврозоната де факто увезува инфлација од сите зони кои увезуваат долари поради слабото евро. Со други зборови, успехот на Америка во запирање на инфлацијата не значи дека Европа ќе има толку среќа, може да се случи спротивното.
Клучна последица од зголемувањето на каматните стапки во САД ќе биде забавувањето на економскиот раст, не само во Америка, туку и на глобално ниво. Ризиците од рецесија поради енергетската неизвесност особено растат во Европа. Со недели се водат дебати за тоа дали може да се избегне барем сериозна економска криза или длабока рецесија. Проценките за тоа колку голем падот би можел да биде во голема мера варираат, но јасно е дека дури и умерена рецесија во оваа глобална средина може да има сериозни последици за повеќе пазари, особено акциите и обврзниците. Затоа, ФЕД е под зголемен притисок од претприемачи, инвеститори, економисти и некои политичари.
Џејми Дајмон, главниот директор на JP Morgan, е познат по традиционално критикување на потезите на централната банка за предизвикување премногу болка на американската и глобалната економија, па затоа излезе со многу остро предупредување. Светот на инвестиции веројатно е најмногу загрижен за акциите. Легендарниот инвеститор Реј Далио даде мрачна прогноза дека треба да очекуваме дополнителен пад на цените на акциите за 20 отсто доколку каматните стапки се зголемат на 4,5 отсто и повеќе. „Се чини дека каматните стапки ќе се зголемат многу – во опсег од 4,5 до 6 проценти. Тоа ќе го сруши кредитниот раст на приватниот сектор, како и потрошувачката, што ќе доведе до пад на економијата“, рече милијардерот основач на Bridgewater Associates на LinkedIn.
Мрачните прогнози на познатиот инвеститор делуваат конзервативно во однос на сценаријата на познатиот „Др. Doom“(Д-р Пропаст), економистот Нуриел Рубини, кој го доби тој прекар затоа што правилно ја предвиде кризата во 2008 година. Проблемот со Рубини е што прогнозира – точно. Сега, поради комбинација на фактори, Рубини очекува „навистина тешко приземјување“ на американската економија, што ќе резултира со драстичен пад на S&P 500 (клучниот американски берзански индекс) за 40 проценти. „Дури и во „ванила рецесија“, S&P 500 би можел да се намали за 30 отсто“, вели Рубини, кој предупредува дека оние кои предвидуваат само благ економски пад треба да ги разгледаат огромните стапки на долг: „…многу зомби институции, зомби домаќинства, корпорации, банки и банки во сенка, како и зомби држави ќе умрат… Ќе видиме кој ќе остане без се“, вели Рубини.
Познатиот Д-р Пропаст верува дека Банката на федерални резерви нема да може да ја намали инфлацијата на 2 отсто без дополнително агресивно зголемување на каматните стапки и, како и повеќето, предвидува дека до крајот на годината каматните стапки во Америка ќе достигнат 4-4,25 отсто, а доколку инфлацијата се покаже цврста во услужниот сектор, треба, смета тој, да очекуваат камата на ниво од дури пет проценти. Со шоковите произведени на глобално ниво од конфликтот во Украина, Рубини не верува дека фискалниот стимул на глобално ниво ќе биде особено корисен, туку само ќе се акумулираат дополнителни долгови и владите ќе „снемаат фискални куршуми“. Сè на сè, се соочуваме со неуспешни администрации, стагфлација во стилот на 1970-тите и огромен должнички стрес во глобалната финансиска криза. „Тоа нема да биде кратка и плитка рецесија, ќе биде сериозна, долга и грда“, вели Рубини, кој верува дека покрај презадолжените корпорации и банки во сенка, сега и многу хеџ, приватни капитални и кредитни фондови ќе имплодираат. На крајот на краиштата, мора да знаете дека новата книга на Рубини се вика „Мегазакани“.
Држете се подалеку од акциите и чувајте се во готовина, е главната препорака на Рубини. Некои ќе речат дека не е мудро да се држиме до готовина ако каматните стапки се сè уште многу ниски, а инфлацијата е висока. На пример, ако каматата на заштедите брзо се зголеми на 4 проценти, а инфлацијата остане на 6 проценти, реалната каматна стапка повторно ќе биде -2 проценти. Сепак, Рубини предупредува дека акциите би можеле да паднат за 10-30 отсто, така што еден од логичните избори е да се избегнат долгорочните обврзници и да се вметнат инструменти за инфлација како што се популарните TIPS (treasuri inflation-protected Securities) во инвестициските портфолија.
Големината на промените во финансиското опкружување е огромна, како и брзината на овие промени. До пред неколку недели, мнозинството анкетирани економисти очекуваа ФЕД да ги зголеми каматните стапки на ниво од 3-3,25 проценти до крајот на годината, а тоа исто така се сметаше за драстично. Сега, просечната проценка за растот на каматните стапки во 2022 година е дури 4 проценти, со дополнителни зголемувања во 2023 година, што многу заемопримачи нема да го издржат. Посебен проблем е што дури и умерените прогнозери не веруваат дека ФЕД лесно ќе ја врати инфлацијата на 2 проценти. Теоретски, инфлацијата може да се ограничи со помош на монетарни алатки до ниво од околу 4 проценти, но растот на цените под тоа ниво може да обезбеди многу силен отпор.
Што е со ЕУ? Проблемот е што ЕЦБ толку доцни што дури сега ја напушта негативната територија со своите каматни стапки, што не соодветствува на пошироката перцепција за зголемени ризици и неизвесност на пазарите, па натамошен притисок за слабеење на еврото може да се очекува во однос на доларот, односно нови проблеми со увозот на инфлација. Со можноста за дополнителни глобални шокови на страната на понудата, Европа секако би можела да се најде во потешка ситуација од САД. Шоковите не мора да доаѓаат само од енергетскиот сектор, тие можат да бидат и финансиски. Посебно внимание треба да се посвети на развојот на американскиот должнички пазар, особено во однос на емисиите на американските трезорски емисии, кои би можеле да станат многу нестабилни доколку ФЕД инсистира на намалување на билансот на состојба или на монетарно затегнување, а не само на зголемување на каматните стапки.
Во случај САД да почнат да имаат проблеми со финансирањето, ФЕД ќе мора повторно да купува трезорски емисии бидејќи не смее да дозволи колапс на тој пазар. На крајот на краиштата, Кинезите во голема мера ја намалуваат својата изложеност кон американските трезори веќе една деценија. Иако се полни со пари како зрна во калинка, Кинезите денес држат само 40 отсто од емисијата на американското Министерство за финансии, а пред 10 години дури 14 отсто. Се повеќе се зборува за тектонски промени во глобалните финансии.
