Сè повеќе граѓани во Македонија се принудени да посегнат по брзи кредити за да ги покријат основните месечни трошоци – сметки, храна, лекови или рати за други обврски.
Додека овие заеми ветуваат „брзо решение“, реалноста покажува дека често водат до долгови кои се протегаат со месеци, па дури и со години, претворајќи се во финансиска стапица од која тешко се излегува.
„Почнав со еден кредит од 10.000 денари за да покријам заостаната сметка за струја. По неколку месеци, земав уште еден за да го отплатам првиот. Сега имам три кредити, едвај преживувам од месец за месец“, вели Елена од Велес, која работи со минимална плата.
Таа е само една од многуте кои се борат со вртлогот на т.н. „премостувачки задолжувања“.
Финансиските советници предупредуваат дека краткорочните кредити, иако изгледаат безопасни поради малите износи, често носат високи камати, административни трошоци и казнени надоместоци за доцнење.
Тоа го потврдуваат и економистите кои велат:
„Граѓаните често не го пресметуваат реалниот трошок на кредитот. Кога ќе го погледнеме годишниот ефективен трошок кај некои небанкарски институции, тој надминува и 100%. Тоа е алармантно“.
Дополнителен проблем е психологијата на навикнување. Кога некој неколку месеци по ред го пополнува домашниот буџет со позајмици, бргу го губи чувството за реално трошење и почнува да гледа на кредитот како на „дополнителна плата“, што е крајно опасна навика.
Истражувањето на Центарот за социјални истражувања покажува дека над 37% од луѓето кои имаат активен краткорочен кредит, земале нов за да го вратат претходниот.
Кај младите под 30 години, овој процент е уште поголем – дури 45%.
Семејствата што се задолжуваат за сметки и основни животни потреби, обично немаат простор за заштеда. А кога ќе се појави неочекуван трошок – како лекување, поправка на автомобил или загуба на работа – спиралата на долгови само се продлабочува.
„Мора да се зборува повеќе за финансиска писменост“, вели социјалната работничка Ангелина од Битола. „Народот нема разбирање за каматната стапка, ниту за условите во договорот. Треба национална кампања за информирање, но и строга регулатива за фирмите што даваат брзи кредити“.
Некои банки и финансиски организации веќе нудат бесплатни обуки за планирање буџет и управување со долгови. Но засега, бројот на оние кои ги користат овие услуги е мал, а потребата – огромна.
Сè додека платите не го следат растот на трошоците, а граѓаните не се едуцираат за финансиските ризици, задолжувањето ќе остане брзо, но многу скапо решение за егзистенцијални проблеми. Патот од 5.000 денари до траен долг е пократок отколку што многумина мислат.
Б.З.М.
