Додека европските лидери се обидуваат да се договорат за позициите за иднината на Украина на итно свикана средба во Париз, мировните преговори меѓу САД и Русија се одвиваат паралелно во Ријад – без присуство на европски претставници. Овој дипломатски маневар на Вашингтон и Москва предизвика загриженост кај европските лидери, кои сега реагираат на одлуките донесени надвор од нивното влијание.
Високи функционери од владите на САД и Русија ќе се сретнат во вторник во Ријад, Саудиска Арабија, за да разговараат за обновувањето на билатералните односи и завршувањето на војната во Украина, потврди во понеделникот Кремљ. Оваа вест доаѓа само неколку дена откако претседателот Доналд Трамп објави дека разговарал со рускиот претседател Владимир Путин на оваа тема.
Да потсетиме дека Трамп најави дека тој и Путин ќе се сретнат лично во Ријад, а останува нејасно дали наместо тоа одлучиле да се сретнат други високи функционери од двете земји или дали двајцата претседатели сепак ќе се сретнат лично во одреден момент.
Францускиот претседател Емануел Макрон свика неформален состанок на европските лидери за да се дефинира заедничка стратегија кон Украина и трансатлантските односи, особено во контекст на промените во американската политика под администрацијата на Доналд Трамп.
Учесници на состанокот се лидерите на Германија, Италија, Полска, Шпанија, Холандија, Данска (која ги претставува балтичките и скандинавските земји), Велика Британија, како и претседателот на Европскиот совет Антонио Коста и претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен. На состанокот ќе присуствува и генералниот секретар на НАТО Марк Руте.
Овој состанок беше набрзина свикан откако Трамп, без претходна консултација со европските сојузници и Украина, телефонски разговараше со рускиот претседател Владимир Путин и го најави почетокот на мировните преговори во Саудиска Арабија. Овој потег предизвика шок на Минхенската безбедносна конференција, каде што се очекуваше европските лидери да одиграат значајна улога во дискусиите за иднината на Украина.
Меѓутоа, не само што САД обезбедија минимални информации за своите планови, туку и покажаа оддалеченост од своите европски сојузници. Американскиот потпретседател Џеј Ди Венс го искористи својот настап за да ја критикува Европа за нејзините недостатоци во демократијата, додека американскиот секретар за одбрана Пит Хегсет воопшто не присуствуваше на конференцијата, велејќи дека членството на Украина во НАТО е нереално.
Додека европските лидери се чувствуваат исклучени од клучните преговори, аналитичарите посочуваат дека Вашингтон е единствениот вистински посредник во дијалогот со Москва.
„САД ја имаат целата преговарачка моќ“. „Русија сака да разговара со Америка, а не со Европа“, изјави за Си-Ен-Ен Метју Карничиг, главен уредник на Еурактив. „Ова е лоша вест за Европа, бидејќи токму тие ќе треба да се справат со последиците од каков било договор.
Ова може да значи и испраќање европски мировни сили во Украина доколку се постигне договор – опција која британскиот премиер Кир Стармер веќе ја прифати како можна.
Иако европските земји обезбедија значителна воена помош за Украина, сепак клучната улога му припаѓа на Вашингтон. „Без американска помош, Украина не би можела да преживее“, истакна Карнициг.
Европските лидери сега се чувствуваат „заклучени надвор од просторијата за преговори“, иако покрај самите Украинци, тие се оние кои најмногу ќе ги почувствуваат последиците од секој мировен договор. „Тие веројатно веруваат во Вашингтон дека договорот со Путин ќе биде постигнат многу полесно и побрзо без учество на Европа“, додаде Карнициг.
Додека Европа бара начин да го врати своето влијание, клучните преговори меѓу САД и Русија се водат зад затворени врати во Саудиска Арабија.
Американскиот државен секретар Марко Рубио отпатува од Израел во Ријад за да се сретне со руски официјални претставници, придружуван од американскиот специјален пратеник Стив Виткоф и советникот за национална безбедност Мајк Волц. Сепак, деталите од средбата остануваат непознати.
Учеството во преговорите јасно го нема ниту Украина, иако во моментов во Ријад се наоѓа украинска делегација. Според украинската министерка за економија Јулија Свириденко, целта на посетата е подготовка за евентуалното доаѓање на претседателот Володимир Зеленски, но не е прецизирано дали тоа ќе има некаква врска со мировните преговори.
Во меѓувреме, Макрон телефонски разговараше со саудискиот престолонаследник Мохамед бин Салман за улогата на Саудиска Арабија во можниот мировен договор, нагласувајќи дека Европа мора да игра клучна улога.
Со оглед на растечкото политичко растојание од САД, Европа сега размислува за сопствена безбедносна стратегија. Украинскиот претседател Володимир Зеленски повика на создавање на европска армија, тврдејќи дека континентот повеќе не може да смета на поддршката на Вашингтон.
Британскиот премиер Кир Стармер изрази подготвеност да испрати воени трупи во Украина за да гарантира мир како дел од потенцијалниот мировен договор.
Сепак, не сите европски лидери го делат истиот став. Полскиот министер за надворешни работи Радослав Сикорски ја отфрли можноста за формирање на европска армија, нагласувајќи дека задачата на Полска е да го заштити источното крило на НАТО, а не директно да се ангажира во Украина. Треба да бидеме внимателни со концептот на европска армија, бидејќи тој може да се толкува поинаку“, рече Сикорски.
Иако ја отфрли идејата за обединување на националните армии, Сикорски го поддржува зајакнувањето на европските одбранбени капацитети, вклучително и субвенциите на ЕУ за воената индустрија и развојот на заеднички воени сили кои би можеле да одговорат во кризни ситуации.
Додека клучните преговори за иднината на Украина се водат во Ријад, јасно е дека Вашингтон има клучна улога во овој процес, додека европските лидери се соочуваат со реалноста дека нивната улога е сведена на улогата на набљудувачи.
Европа сега е пред избор: дали ќе најде начин да го врати влијанието во мировниот процес или ќе биде принудена да ги прифати одлуките донесени од САД и Русија.
Како што се зголемува дипломатскиот притисок, од клучно значење ќе биде да се види дали Европа ќе може да ја сврти плимата во своја полза – или дали нејзината политичка и воена зависност од Вашингтон ќе стане уште поизразена.
