Државното земјоделско земјиште претставува значаен ресурс за развој на земјоделството и економијата, но неговата распределба низ годините предизвикува контроверзи.
Министерството за земјоделство повремено објавува огласи со кои дел од оваа земја ја дава под закуп на земјоделци.
Но, колку транспарентно се спроведуваат овие постапки? Дали навистина праведно се распределува земјиштето или пак најголема корист имаат оние блиски до владејачките структури?
Државната земја – можност или монопол?
Министерот за земјоделство Цветан Трипуновски во повеќе наврати изјави дека постапките за доделување земјоделското земјиште се транспарентни и дека секој што ги исполнува критериумите има еднакви шанси да добие дел од овој ресурс.
Но, минатото покажува дека не секогаш беше така. Постапките за распределба честопати беа предмет на сомнеж и критики од страна на земјоделците, граѓанските организации и јавноста.
До крајот на 2024 година беа објавени неколку повици за закуп на државно земјоделско земјиште, со кои Министерството им овозможи на земјоделците да конкурираат за обработлива површина.
Но, дали критериумите беа јасно дефинирани? Дали имаше простор за манипулации?
Според долгогодишните искуства, во некои случаи земјиштето беше доделувано на луѓе или компании блиски до владејачките партии.
Ова предизвикува незадоволство кај вистинските земјоделци, кои во многу случаи остануваат без пристап до државната земја.
Клучни проблеми во процесот на распределба
Еден од главните проблеми што ги истакнуваат експертите и граѓанските организации кои го следат овој процес е можноста за дискрециони одлуки.
Додека законските процедури предвидуваат одредени критериуми, често во процесот има простор за субјективност и селективност во одлуките.
Понатаму, многу земјоделци укажуваат дека немаат доволно време да ги подготват документите и да конкурираат, што значително ги намалува нивните шанси за добивање земја.
Некои тврдат дека одредени групи граѓани, како млади земјоделци или жени, имаат предност во процесот, додека други сметаат дека критериумите не секогаш се јасни и објективни.
Дополнителен проблем е што во некои случаи земјиштето го добиваат луѓе кои не се вистински земјоделци, туку само сакаат да ги искористат субвенциите од државата, додека самото земјоделско производство го вршат трети лица.
Оваа пракса создава нелојална конкуренција и го намалува ефектот на програмите за поддршка на вистинските земјоделци.
Што покажува искуството од претходните години?
Во минатото, распределбата на државното земјоделско земјиште често беше проследена со политички афери и обвинувања за фаворизирање на блиски лица до власта.
Неколку истражувања и извештаи од невладини организации потврдуваат дека во одредени случаи државното земјиште било распределено на фирми кои немаат реална намера да го обработуваат, туку само да остварат финансиски бенефит преку субвенции.
Голем број земјоделци изразуваат незадоволство дека се исклучени од процесот или дека не можат да конкурираат под еднакви услови.
Особено загрижува фактот дека многу мали земјоделци, кои се економски најзависни од пристапот до земјиште, имаат најмалку шанси да добијат парцели.
Како да се подобри процесот?
Експертите предлагаат неколку мерки за зголемување на транспарентноста и праведноста во распределбата на државното земјоделско земјиште.
Јасни критериуми: Министерството треба да воведе построги и потранспарентни критериуми за избор на закупци, без простор за дискрециони одлуки.
Онлајн база на податоци: Да се објавуваат сите договори за закуп на државно земјиште во дигитална база, достапна за јавноста.
Независен мониторинг: Граѓански организации и независни експерти да го следат процесот и да имаат можност за ревизија на одлуките.
Жалбена постапка: Да се воспостави независно тело каде земјоделците ќе можат да поднесуваат жалби во случај на неправилности.
Континуирани анализи: Владата треба редовно да објавува анализи за тоа како се распределува земјата и дали се постигнува вистинската цел – поддршка на вистинските земјоделци.
Што понатаму?
Со оглед на тоа што Министерството за земјоделство веќе објави неколку повици за закуп во 2024 година, ќе биде клучно да се следи дали распределбата ќе биде праведна или ќе се повторат истите проблеми од минатото.
Граѓанските организации, медиумите и самите земјоделци треба да вршат притисок за максимална транспарентност во процесот.
На крајот, најважно е државното земјиште да биде ставено во функција на вистинските земјоделци, а не на луѓе со политички врски или компании што немаат реална намера да го обработуваат.
Без праведна распределба, Македонија ќе продолжи да се соочува со проблеми во развојот на своето земјоделство, а вистинските земјоделци ќе останат во сенка на политичките и економските интереси на малкумина.
Б.З.М.
