Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху не можеше да ја избрише насмевката од лицето. Не е ни чудо. Нетанјаху во вторникот во Белата куќа гледаше како претседателот Доналд Трамп ја спроведува најневеројатната американска интервенција во долгата историја на израелско-палестинскиот конфликт.
Претседателот во неколку наврати го повтори својот предлог дека речиси два милиони Палестинци треба да се преселат од разорената од војна Газа во нови домови на друго место, за да може САД да испратат војници во Појасот, да ја преземат контролата и да изградат „блискоисточна ривиера“.
Да се изградат навистина квалитетни станови, убав град, место каде што ќе можат да живеат, а не да умрат, бидејќи Газа гарантира дека на крајот ќе умрат“, им рече Трамп на новинарите.
Со неколку зборови, Трамп се повика на неверојатна геополитичка трансформација на Блискиот Исток и политички спас за Нетанјаху – покажувајќи зошто израелскиот премиер, и покрај нивните претходни тензии, копнееше за враќање на неговиот домаќин на власт на изборите во 2024 година.
Нетанјаху сега може да се претстави пред десничарските фракции во неговата коалиција, кои постојано му се закануваат на неговото владеење, како единствена и клучна врска со Трамп. Ставовите на американскиот претседател сега се совпаѓаат со желбите на израелските тврдокорни страни, Палестинците да бидат протерани од дел од земјата што ја сметаат за света израелска територија.
Поранешниот израелски екстремно десничарски министер за национална безбедност Итамар Бен-Гвир, кој го напушти воениот кабинет на Нетанјаху на почетокот на оваа година во знак на протест против договорот за прекин на огнот во Газа, ја потврди сличноста меѓу размислувањата на Трамп и ставовите на екстремните конзервативци во Израел.
„Доналд, ова изгледа како почеток на прекрасно пријателство“, напиша тој во објавата на платформата X.
Коментарите на Трамп, кои тој ги даваше во текот на денот, прво на церемонијата на потпишување на извршната наредба, а потоа заедно со Нетанјаху во Овалната соба и на заедничката прес-конференција, претставуваа пресуден момент во историјата на американското посредување за мир на Блискиот Исток.
Да се види како американски претседател го поддржува присилното протерување на Палестинците од нивните домови – егзодус што ќе ја поткопа децениската американска политика, меѓународното право и основните принципи на човештвото – беше зачудувачки.
Трамп тогаш го даде можеби најимперијалистичкиот импулс од неговиот потенцијален втор мандат, во кој веќе се закани дека ќе ги анектира Панамскиот канал, Гренланд и Канада. Тој замислил договор за недвижнини во кој ќе ја преземе одговорноста за Газа и ќе осмисли проект за урбана обнова што ќе создаде работни места. Тој тоа го нарече „сопственичка позиција“ на Америка. Попрецизен термин би бил колонијализам на 21 век.
„САД ќе го преземат Појасот Газа и ние ќе ја завршиме работата за тоа. Ние ќе ја поседуваме и ќе бидеме одговорни за отстранување на сите опасни неексплодирани бомби и друго оружје во областа. „Ќе го израмниме теренот, ќе ги отстраниме уништените згради, ќе го израмниме, ќе создадеме економски развој кој ќе обезбеди неограничени работни места и домување за луѓето во областа, ќе направиме вистинска работа, ќе направиме нешто поинаку“, рече Трамп.
Оваа идеја потсетува на планот предложен минатата година од инвеститорот и зет на Трамп, Џаред Кушнер, кој предвидуваше преселување на Палестинците од Газа и „чистење“ на територијата за искористување на нејзиното „многу вредно“ медитеранско крајбрежје. Сепак, поради неколку причини, ваквиот план изгледа апсурден.
Доколку лидерот на најмоќната демократија во светот изврши такво принудно преместување, тоа ќе ги повтори злосторствата на минатите тирани и ќе создаде изговор за секој автократ да започне масовни програми за етничко чистење против ранливите малцинства.
Сепак, оваа идеја совршено се вклопува во вториот мандат на Трамп, во кој претседателот се појавува целосно незауздано – без оглед на законот, Уставот или кој било околу него што би можел да го спречи да го прави токму она што го сака.
И во сите неодамнешни јавни изјави на Трамп за Газа, недостасува еден важен елемент – секое чувство дека палестинскиот народ има избор во сопствената судбина. Нивната поврзаност со осквернавената енклава неодамна беше нагласена со враќањето на стотици илјади Палестинци во северниот дел на Газа. Многумина изградија импровизирани засолништа во урнатините на нивните домови, уништени во израелскиот напад врз Хамас по терористичките напади во Израел на 7 октомври 2023 година.
Несвесноста на претседателот кон аспирациите на Палестинците и неговата претпоставка дека тие повеќе би сакале да живеат во модерен станбен комплекс на друго место, покажа запрепастувачка наивност во однос на причините за конфликтот. Ова се одрази во една интеракција во Овалната соба кога тој праша: „Зошто би сакале да се вратат? Тоа место беше пекол“. Новинарот одговорил: „Но, тоа е нивниот дом, господине. Зошто би заминале?
Арапски функционер изјави за Си-Ен-Ен дека изјавите на Трамп може да го загрозат кревкиот договор за прекин на огнот и ослободување на заложниците во Газа.
„Клучно е да се препознаат длабоките последици што таквите предлози ги имаат врз животот и достоинството на палестинскиот народ, како и врз пошироката ситуација на Блискиот Исток“, рече дипломатот.
Постојат и практични причини зошто оваа идеја е обична фантазија. Арапските држави, чии пари и земја ќе бидат неопходни за спроведување на овој план, остро се противат. Јордан, кој веќе е домаќин на голем број палестински бегалци, стравува дека Хашемитското кралство ќе биде фатално дестабилизирано од нов миграциски бран. Египетската војска стравува од масовен прилив на Палестинци, вклучително и поддржувачи на Хамас и сунитското исламистичко Муслиманско братство.
Зборувајќи за овие двајца израелски соседи, Арон Дејвид Милер, поранешен американски мировен преговарач за Блискиот Исток, изјави за Си-Ен-Ен: „За нив тоа не е договор за недвижнини, тоа не е ниту хуманитарно прашање за нив. Тоа е прашање на опстанок“.
Идејата за присилно преместување на Палестинците, исто така, би била политички невозможна за Саудиска Арабија, клучен елемент во планот на Трамп да создаде антиирански сојуз, што ќе кулминира со дипломатска нормализација со Израел. Кралството јасно стави до знаење дека независна палестинска држава е услов за таков договор.
Целосната евакуација на Газа би им нанела сериозен удар на палестинските аспирации за државност и би поставил преседан кој исто така би можел да го доведе во прашање палестинското присуство на Западниот Брег – територија која Обединетите нации, како Газа, ја сметаат за израелска окупациска зона.
Идејата дека голем број Палестинци ќе се согласат да ја напуштат Газа во замена за идиличен живот во некое предградие се заснова на површно разбирање на конфликтот што ги остави без татковина. Од основањето на Израел во 1948 година, надежите на илјадници Палестинци кои живеат во сиромаштија во бегалските кампови, како оние во Бејрут и Јордан, се покажаа залудни. Ова е причината зошто луѓето од Газа никогаш нема да заминат само врз основа на ветувањето дека еден ден би можеле да се вратат.
Колку периодот по 7 октомври ја промени стратешката слика на Блискиот исток покажува и фактот што Трамп дури спомна таков план. Сепак, тоа укажува и на извонредна ароганција, бидејќи неодамнешните обиди на Соединетите држави да ја преобликуваат геополитичката ситуација на Блискиот Исток – од Ирак до Либија – завршија катастрофално. Покрај тоа, преку поширока историска перспектива, обидите на европските колонијални сили како Британија и Франција да исцртаат граници и да наметнат големи планови на Блискиот Исток оставија наследство на генерации жестоки конфликти кои продолжуваат да беснеат.
Дали Трамп е реален?
Коментарите на Трамп ќе предизвикаат уште една рунда шпекулации за тоа дали тој е сериозен за чудниот план или го користи за да го одвлече вниманието од некоја друга уште посубверзивна шема – можеби растечкиот напор на неговиот пријател Илон Маск да ја уништи американската влада одвнатре.
Но, тоа е карактеристично и за аутсајдер претседател кој живее да ги размрда работите и кој е сакан од неговите гласачи затоа што ја отфрла ортодоксијата на елитите и конвенционалните пристапи кои пропаднаа.
Критичарите на естаблишментот и медиумите честопати се противат на неговите неконвенционални идеи бидејќи тие не се вклопуваат во нивната референтна рамка. И кога Газа би можела некако да се ослободи од генерациите на крвава историја, симболика, загуба и војни кои беснеат над енклавата. Тоа, се разбира, е невозможно.
Така се поставува прашањето дали Трамп е реален? Или ова е само уште еден сон на претседателот кој често изгледа далеку од реалноста, пишува CNN.
Планот на Трамп беше дочекан со скептицизам кај републиканските сенатори. Демократите, како и сенаторот Крис Кунс, реагираа со чудење – ги стави рацете на лицето и ги триеше слепоочниците.
“Немам зборови. Тоа е лудост”, рекол човекот од Делавер.
На свој начин, Трамп изгледа искрено во неговите напори да го подобри животот на жителите на Газа, дури и ако неговиот предложен лек го навредува нивниот идентитет. Тој рече: „Луѓето кои се целосно уништени, кои сега живеат таму, можат да живеат во мир, во многу подобра ситуација, бидејќи сега живеат во пекол, а тие луѓе сега ќе можат да живеат во мир. Ние ќе се погрижиме тоа да се направи според светските стандарди“.
Тој на прес-конференција рече дека Палестинците се обидуваат да живеат во Газа „со децении и децении“.
„Нема да успее. Не успеа. Никогаш нема да успее. И треба да се учи од историјата“, рече тој.
Како што пишува Си-Ен-Ен, за зборовите на Трамп честопати е потребно малку „сол“.
„Како поранешен њујоршки тајкун за недвижнини, тој прифаќа необична почетна позиција за да ги збуни соговорниците или како воведна понуда што ја зголемува вредноста на компромисната позиција. Тој секогаш бара договор – и конфликтите како оние на Блискиот Исток и Украина ги гледа низ призмата на развивач“, вели Си-Ен-Ен во анализата.
Бет Санер, поранешен висок разузнавач кој обезбедуваше дневни разузнавачки брифинзи за Трамп за време на неговиот прв мандат, рече дека шокантните настани оваа недела се потсетник дека Трамп „не размислува како типичен естаблишмент за надворешна политика“.
Тоа можеби не е лоша работа, со оглед на сомнителните резултати на американската надворешна политика во последно време. Сепак, Трамп исто така презема ризици. Неговите изјави во вторник ќе испратат шокови низ Блискиот Исток и ќе им отежнат на арапските влади да соработуваат со него.
