Неколку дена откако руските трупи ја нападнаа Украина на почетокот на 2022-ра година, архитектот Олех Дроздов одлучи дека ќе ги пресели својот дом и бизнис од опколениот источен град Харков, на повеќе од 1.000 километри западно, подалеку од борбите.
Сега, кога војната е во третата година, неговата практика конечно може да се врати на раст бидејќи бизнисите како неговиот се прилагодуваат на конфликтот и бараат можности покрај огромните предизвици.
„Бурата заврши. Има многу дупки во нашиот брод, но ние одиме напред“, изјави Дроздов за „Reuters“ од неговата канцеларија во историската зграда во центарот на Лавов, град со околу 700.000 жители лоциран во близина на полската граница.
На периферијата на градот се поставуваат кранови и се градат индустриски паркови и други проекти, а на некој начин „Дроздов и партнери“ е добро позициониран да се прилагоди на шокот од војната. Мал е и бесплатен, а во земја каде што милиони луѓе и илјадници компании се раселени, побарувачката за згради и реновирање е голема.
„Полека почнаа да се отвораат некои нови можности. Има инвестиции во овој дел од државата бидејќи компаниите и луѓето се селат овде“, вели Дроздов.
Неговата практика е меѓу 19.000 компании кои се регистрирале на нови локации во Украина од инвазијата, според „Opendatabot“, платформа која обезбедува податоци од официјалните регистри. Оваа статистика зборува за масовна миграција на украинските бизниси од исток кон запад – тренд кој можеби никогаш нема да се смени.
„Благодарение на приспособливоста на бизнисот, поддршката од партнерите и владините програми, Украина се повеќе ги стекнува карактеристиките на воената економија“, изјави за новинската агенција првиот заменик-премиер на земјата Јулија Свириденко.
„Ако ја споредиме структурата на економијата во 2023-та година со онаа од предвоената 2021-ва година, јасно ќе ја видиме оваа трансформација. Украинската економија покажува издржливост и приспособливост, докажувајќи ја својата способност да се движи во тешки времиња“, вели Свириденко.
Западот засега победува
Во источниот дел на Украина, каде што се водат борби во рамки на офанзиви и контраофанзиви, градови и села се во урнатини. Харков е под силно бомбардирање. Студијата на Светската банка, Обединетите нации, Европската комисија и украинската влада, објавена во февруари, покажа дека вкупните трошоци за економското закрепнување изнесуваат 486 милијарди долари, бројка што продолжува да расте како што се зголемуваат штетите.
Далеку на запад, сепак, урбаните центри се во подобра состојба.
Виктор Микита, регионален гувернер на Транскарпатија, која граничи со Полска, Словачка, Унгарија и Романија, го опишува приливот на нови бизниси кои се движат од производство на сол до мебел и текстил. Пред војната, економијата на планинскиот регион во голема мера се потпираше на туризмот и дознаките испратени од Украинците кои работат во странство.
„Кога изби војната, многу бизниси се преселија, се отворија работни места, буџетот почна да се полни“, вели Микита.
Вработените во регионот Лавов известуваат за сличен тренд, бидејќи многу нови компании – логистика, енергија, градежништво и ИТ – исто така започнаа со работа таму.
Од неколкуте најавени странски инвестиции, повеќето се во централните и западните региони – делумно затоа што тоа е местото каде што тие имаат најголема корист доколку Украина успее во својата цел да се приклучи на Европската унија еден ден, велат аналитичарите. Меѓу проектите се и плановите на турската групација „Onur“ да инвестира 50 милиони долари во ископување графит во западниот регион Хмелницки и уште 150 милиони долари во обновливи извори на енергија во Закарпатија.
Германскиот „Bayer“ соопшти дека ќе инвестира 60 милиони евра во својата фабрика за семе од пченка во централниот регион Житомир, а ирската „Kingspan Group“ најави инвестиција од 280 милиони долари во фабрика во регионот Лавов.
Во Харков, вториот по големина град во Украина, реалноста е многу поинаква. Олех Синехубов, гувернерот на регионот, рече дека 70 отсто од големите претпријатија биле уништени, преместени или престанале со работа.
„Нашите регионални и градски буџети се намалени за 40 отсто“, изјави тој за „Reuters“.
Податоците на Светска банка покажуваат дека бизнисите во источна Украина претрпеа пад на продажбата од 70% од почетокот на инвазијата до крајот на 2023-та година, а оние на југот – 63%. За споредба, продажбата на компаниите во западниот дел на земјава е намалена за 39%.
Недостигот од работници
Официјалните податоци за влијанието на војната врз различни сектори се непроменети, а неодамнешните трендови може да се променат доколку се случат драматични случувања на бојното поле. Руските напади врз енергетската инфраструктура се исто така сериозен предизвик за многу компании.
Откако економијата на земјата пропадна за една третина во 2022-ра година, таа закрепна за 5,3 отсто во 2023-та година, а владата предвидува раст од 4,6 отсто таа година. Челичната индустрија, некогаш клучен извозник, се намали за околу 80% во 2022-ра година и порасна за само 8% во 2023-та година.
Украинското Министерство за економија коментира дека досега во 2024-та година, најбрзата стапка на раст има во градежништвото, производството, транспортот и малопродажбата. Значително расте и одбранбената индустрија. Според Министерството за стратешки индустрии на Украина, бројот на производители на одбранбени производи е повеќе од двојно зголемен од февруари 2022-ра година.
Како што некои сектори се проширија, слободните работни места најбрзо се зголемија во западниот дел на земјата, според „Work.ua“, портал за вработување кој објави рекорден број слободни работни места во април. На крајот на февруари, слободните работни места се зголемија за 55% во Транскарпатија во споредба со предвоените нивоа, додека во Лавовската област имаше околу 8.500 слободни работни места на почетокот на март, што е зголемување за 23% во споредба со периодот пред инвазијата.
Неодамнешното истражување на Европската бизнис асоцијација, една од водечките бизнис групи во Украина, покажа дека околу 74% од компаниите се со недоволно кадар – резултат на милиони луѓе кои бегаат во странство и стотици илјади мажи кои служат во армијата.
Дроздов мака мачи да вработи доволно кадар во својата канцеларија и да ги пополни испразнетите места во архитектонското училиште кое го раководи. Свесен за долгорочната задача за обнова на земјата, тој започна магистерска програма за млади архитекти со акцент на обновата на опустошениот исток. Тој се надева дека еден ден ќе се врати во Харков.
„Кога ќе има можност, ќе се вратиме таму физички. Но, тоа ќе биде постепен процес“, заклучува тој.
