Веста дека компанијата на американскиот милијардер Илон Маск – Neuralink го вградила првиот чип во главата на пациент, гласно одекна низ светот. Едно од прашањата кои потоа се појавија во јавноста е дали Маск или големите компании кои развиваат таква технологија на крајот ќе не чипираат сите нас еден ден, бидејќи се шпекулираше дека Бил Гејтс може со помош на вакцини?
Во случајот со Гејтс, тоа беше бесмислена теорија на заговор, но во случајот со Маск, прашањето не изгледа толку бесмислено. Ако сакаме да го разгледаме одговорот на ова прашање на информиран начин, неопходно е да се истакнат неколку важни информации за почеток.
Како работи чипот?
Чипот на Neuralink, наречен Телепатија, е дизајниран да биде хируршки имплантиран во мозокот преку дупка во черепот. Содржи повеќе од 1.000 микроскопски електроди потенки од прамен коса кои се поврзуваат со невроните во мозокот. Овие електроди се клучни за читање на електрични сигнали од мозокот и нивно претворање во податоци што може да се толкуваат. Чипот треба да им овозможи на корисниците да контролираат компјутер или сличен уред, како паметен телефон, со своите мисли.
Чипот на Neuralink е тестиран на глувци, свињи и мајмуни, а сега за прв пат е вграден во човечкиот мозок. Во демонстрациите на технологијата на животните, се покажа дека тие можат да контролираат компјутери, па дури и да играат видео игри со своите мисли преку чип.
Оваа технологија за интерфејс што го поврзува мозокот со компјутерските уреди се нарекува BCI технологија (Brain-Computer Interface).
Револуцијата не започна со Маск
Вградувањето на првите чипови во човечкиот мозок може да изгледа како голем чекор во медицината и поврзување на луѓето со компјутери и вештачка интелигенција. Но, таа револуција не започна со Маск.
Neuralink е основана во 2016 година. Американската агенција за храна и лекови (FDA) ја одобри првата клиничка студија за нејзиниот чип во март 2023 година, а првиот чип беше успешно вграден во јануари 2024 година.
Маск, еден од основачите на Neuralink, на Твитер објави дека пациентот засега добро закрепнува и дека првичните резултати покажале ветувачко откривање на нервните импулси.
Револуцијата започна во 1990-тите
Сепак, хрватскиот неврохирург Дарко Чуди од болницата Дубрава вели дека револуцијата во невромодулацијата започнала во 1992 година во Гренобл.
“Двајца научници, неврохирург и невролог, работеа на тоа. Технологијата беше развиена така што започнаа со експерименти врз мајмуни кои беа модели на Паркинсонова болест. Подоцна истата метода беше применета и кај луѓето и се покажа како многу ефикасна и се смета за еден од најголемите напредоци во терапијата на Паркинсоновата болест во последните 30 години, што се однесува до невромодулацијата. Ова беше прославено во Гренобл и со тоа започна ерата на длабока мозочна стимулација“, објаснува Чуди.
Првиот напредок се случил на универзитетот, компаниите се приклучиле подоцна
Тој истакнува дека првото откритие се случило на универзитетот.
„Гренобл е голем научен центар и има голема концентрација на невронаучници, молекуларни биолози и компјутерски инженери. Сето ова придонесе за таква промена. Сè што се прави денес е во суштина надградба на такви системи за длабока мозочна стимулација, односно за невромодулација која веќе извесно време ја користеа голем број големи компании во светот, а сега им се придружи и Neuralink“, додаде Чуди.
Некои компании веќе направија голем напредок
Покрај тоа, некои компании се оддалечиче напред од Neuralink во последните десет години. Маск, незадоволен од брзината на развој на BCI во неговата компанија, се обиде да ги стигне со различни потези, вклучувајќи и купување на други компании.
На пример, Blackrock Neurotech, биотехнолошка компанија со седиште во Солт Лејк Сити, вгради мозочни чипови кај повеќе од 50 луѓе до мај 2023 година, веќе постигнувајќи го она за што Neuralink сè уште бараше одобрение од FDA во тоа време.
Понатаму, Мета, матичната компанија на Фејсбук, се верува дека работи на технологија која ќе им овозможи на луѓето да пишуваат со својот ум. Швајцарските научници веќе користеле слична технологија за да му помогнат на мажот со отсечен ‘рбетен мозок повторно да оди.
Така што, Маск не е прв, но најчесто предизвикуваше големо внимание, меѓу другото и поради тоа што во светот е познат по големите проекти и значајните достигнувања, како што се електричните автомобили Tesla и ракетите SpaceX, и затоа што е познат, богат и многу вешт во ПР.
Планови за чипирање за блиска иднина
Според сите објавени информации и плановите на Neuralink, Маск засега не планира масовно чипирање, особено не против волјата на народот.
Имплантацијата е наменета за луѓе кои имаат одредени здравствени проблеми кои би можеле да се решат со соодветни верзии на чипот, на пример, слепи, парализирани, лица со епилепсија и шизофренија и оние кои страдаат од невродегенеративни болести како што се Алцхајмерова и Паркинсонова болест.
Сите потенцијални кандидати мора да исполнуваат одредени медицински критериуми и да дадат информирана согласност за имплантација.
Досега, илјадници потенцијални пациенти покажале интерес за Neuralink, а компанијата планира да изврши 11 операции во 2024 година, 27 во 2025 година, 79 во 2026 година, 499 во 2027 година и 22.204 до 2030 година. Значи, масовното чипување засега не е на повидок, а целта на имплантирањето засега е лекување на сериозни здравствени проблеми.
Значителна промена во квалитетот на животот
Виктор Иванковиќ, експерт за практична етика од Институтот за филозофија, вели дека чипот на Neuralink во светлината во која е претставен – како BCI технологија, односно интерфејс што ја снима и декодира мозочната активност – служи за директно контролирање на технологии како што се протези или инвалидски колички.
„Ако, на пример, парализираните луѓе би можеле да користат чип за извршување на некои основни функции што другите луѓе ги земаат здраво за готово, тогаш оваа технологија претставува значителна промена во напорите таквите луѓе да живеат поавтономни животи“, посочува Иванковиќ.
Вградувањето на чипови не е евтино
Идејата за масовно чипување, особено против волјата на луѓето, засега нема многу смисла, меѓу другото и затоа што е многу скапо. Се проценува дека секоја операција на имплант чини околу 10.500 долари, што ги покрива испитите, деловите и трудот, а трошоците на осигурителот се очекува да бидат околу 40.000 долари по операција. Финансиски разумна личност, а тоа е докажано и Маск, сигурно не би ни помислил да ги чипира луѓето кои не се пациенти во оваа фаза од развојот на технологијата.
Иднината – подобрување на човечкиот мозок
Сепак, тоа не значи дека целта на чипувањето ќе остане иста засекогаш. Се поставува прашањето во која насока ќе се развива оваа технологија во иднина, кога ќе стане поевтина, подостапна и наменета за други цели. Имено, интерфејсите кои го поврзуваат човечкиот мозок со компјутерите во иднина би можеле да се користат за зголемување на когнитивните способности на човечкиот мозок.
Како што веќе наведовме, Neuralink најави дека нејзините цели за блиска иднина се развој на BCI кои би ги поврзале човечките мозоци со протези, компјутери, паметни телефони и други дигитални системи, кои би им помогнале да надминат различни невролошки тешкотии и состојби.
Но, овие BCI би можеле да ја подобрат и комуникацијата човек-компјутер и, во догледна иднина, можеби дури и да дозволат човечкиот мозок да се спои со вештачката интелигенција.
На пример, BCI би можеле да овозможат брза комуникација меѓу луѓето без потреба од разговор или пишан јазик и лесен пристап до информации и дигитални искуства. Ова ќе овозможи да се надминат јазичните бариери и да се отворат нови можности за споделување мисли и идеи. Ова е веројатно една од причините зошто Маск за време на презентацијата го нарече својот нов чип Телепатија.
BCI треба да им овозможи на луѓето пристап до суперкомпјутери и огромни количини на знаење, вештини, експертиза и информации. Маск верува дека BCI би можеле еден ден да бидат најдобрата заштита за луѓето од егзистенцијалните ризици кои напредната вештачка интелигенција може да ги постави. Со други зборови, вештачката интелигенција ќе има потешко време да ги замени или надмине луѓето поврзани со вештачка интелигенција, какви било киборзи, отколку луѓето без такви интерфејси.
Колку контрола на умот ќе има чипираниот мозок?
Тоа што во блиска иднина нема да има масовно чипирање не значи дека поврзаноста на човечкиот мозок со компјутерите и вештачката интелигенција не носи со себе етички сомнежи кои треба навреме да се разгледаат. Иванковиќ вели дека првите етички проблеми се јавуваат кога ќе се запрашаме колкава контрола има чипираниот мозок кога се поврзува со компјутер.
„Дали може успешно да ги изолира или филтрира оние мисли кои не сака да стапат во контакт со интерфејсот? Затоа што ако не може и ако чипот не може само да се исклучи, тогаш прашањето е дали личноста може ја одржува приватноста на своите мисли.Тој проблем доаѓа до израз доколку можеме да очекуваме систематско складирање на податоци врз основа на мозочните активности на пациентот и подоцна систематско користење на податоците за нетерапевтски цели“, вели нашиот етичар.
Клучни етички дилеми во развојот на BCI
Некои од клучните етички дилеми кои би можеле да се појават со развојот на BCI се следните:
Безбедност и доверливост на технологијата: Технологијата што се користи за поврзување на човечкиот мозок со компјутерите сè уште е во развој и не е целосно тестирана. Постои можност да биде небезбедна или несигурна, што може да доведе до сериозни последици за поединци.
Приватност и безбедност на податоците: Поврзувањето на човечкиот мозок со компјутерите може да обезбеди пристап до огромни количини на податоци за поврзани поединци, вклучувајќи чувствителни информации за нивните мисли, чувства и однесување. Овој тип на податоци може да бидат многу вредни за маркетиншки цели, но може да се злоупотребат и за надзор или криминални активности.
Можност за контрола: Поврзувањето на човечкиот мозок со компјутерите може да доведе до можност за контролирање на мислите и однесувањето на поединците. Ова може да доведе до сериозни етички проблеми, вклучително и повреда на индивидуалната слобода и можност за злоупотреба на моќта.
Социјални импликации: Поврзувањето на човечкиот мозок со компјутерите може да доведе до различни социјални импликации, вклучително и создавање на нови класи на луѓе врз основа на нивната способност да користат таква технологија. Ова може да доведе до дискриминација и нееднаквост во општеството.
Морални и филозофски прашања: Поврзувањето на човечкиот мозок со компјутерите покренува многу морални и филозофски прашања, вклучувајќи прашања за природата на човековата свест, слободната волја и идентитетот.
Воена технологија: Конечно, луѓето поврзани со компјутер би можеле да се користат за воени цели, или како контролирани војници или како контролори на оружје со погон на вештачка интелигенција, како што се беспилотни летала или роботи убијци.
Што значи доброволна согласност?
Иванковиќ вели дека може да се тврди дека луѓето се согласуваат на складирање на лични податоци во моментот кога ќе се согласат да им се вгради чип.
„Сепак, прашањето е дали човек може да се согласи на тоа на информиран начин, т.е. дали има јасна претстава за тоа што значи дека сите или барем повеќето негови мисли се снимени. Мислите се неконтролирани, непредвидливи и често приватно со причина. Со лесно можна популаризација и со поевтинување на оваа технологија, извесно е дека ќе се соочиме со многу сериозни опасности за слободата и приватноста на мислата и размислувањето“, објаснува Иванковиќ.
Тој додава дека со текот на времето употребата на вакви чипови сигурно ќе покрене дополнителни прашања.
„Ако чипот би ни дал сигурен увид во мислите, зошто би се потпирале на погрешни и стари сведоштва повремено засновани на мешање во судењата? Зошто да не допрете директно во мозокот на обвинетиот? Дали такво нешто е морално? И дали претставува лизгава патека во уште помасовно и уште попроблематично користење на BCI? Таков исход не е незамислив”, предупредува нашиот етичар.
Проблемот на социјалната нееднаквост
Иванковиќ вели дека во моментов сè уште е тешко да се каже какви би можеле да бидат импликациите на BCI технологијата врз социјалната нееднаквост.
„Сè уште не знаеме што точно би подразбирало спојувањето на човечкиот мозок со вештачката интелигенција и кои можни предности би можеле да ги уживаат корисниците на чипови. Не треба да брзаме со вакви шпекулации по првата успешна имплантација. Корисно е да се размислува однапред, но на ваквите случаи треба да им пристапиме со здрава доза на умереност и скептицизам“, вели Иванковиќ.
