Неодржливоста на американскиот национален долг станува се појасна, па оваа година кредитниот рејтинг од кредитните агенции започна да паѓа. Првиот потег го направи агенцијата Fitch, намалувајќи го кредитниот рејтинг на САД од ААА на АА+.
Слично нешто пред неколку дена направи и кредитната агенција Moody’s, која се уште не го намалила, но најави намалување со промена на прогнозата од стабилна перспектива за одржување на сегашниот максимален кредитен рејтинг на негативна. Ова е најава за можноста за негово намалување при следното оценување.
Имајќи ги предвид објективните показатели за задолженоста, односно односот на националниот долг кон БДП, процентот од буџетот што годишно се троши за отплата на државниот долг и проекциите за трендот на националниот долг во иднина, САД не треба да се меѓу земјите со совршен кредитен рејтинг.
Таа позиција е резервирана главно за европските земји кои важат за најкредибилни должници во светот, односно веројатноста дека нема да го вратат долгот е речиси незамислива. Или како што кредитната агенција Moody’s го дефинира својот совршен кредитен рејтинг ААА, земјите со овој рејтинг претставуваат „најмал очекуван ризик од неисполнување на обврските. Тие се доделуваат само во случаи на исклучително висока способност за плаќање финансиски обврски. Малку е веројатно дека овој капацитет ќе биде негативно погоден од предвидливи настани“.
Данска, Германија, Луксембург, Холандија, Швајцарија, Норвешка, Шведска, Сингапур, Австралија имаат максимален кредитен рејтинг во сите три главни кредитни агенции (Moody’s, S&P, Fitch). До неодамна, САД припаѓаа на тој ексклузивен клуб, но Fitch го намали рејтингот, а Moody’s ја промени перспективата од стабилна во негативна.
Долгот на САД е 121 отсто од БДП, иако реално е помал бидејќи дел од него се однесува на долгот на некои владини институции кон други владини институции во САД. Но, тоа е многу повеќе од земјите со максимален кредитен рејтинг.
Според податоците на ММФ, државниот долг на Данска е 30 отсто од БДП, на Германија 67 отсто, на Луксембург 24 отсто, на Швајцарија 39 отсто, на Норвешка 40 отсто, на Шведска 32 отсто, а на Австралија 56 отсто. Јасно е дека САД се далеку зад тие земји.
Единствената причина зошто САД имаат максимален кредитен рејтинг е доларот, фактот што ја контролираат распределбата на главната светска валута, во која се тргува најмногу во светот и во која централните банки на другите земји во светот главно ги задржуваат своите девизни резерви.
Во историјата, кредитниот рејтинг на САД беше двапати намален, а со промената на изгледите од стабилна во негативна, Moody’s најави трет. За прв пат беше урната во 2011 година за време на претседателот Барак Обама, од кредитната агенција S&P. Другите две големи кредитни агенции не го намалија рејтингот, туку ја променија перспективата од стабилна во негативна.
Вториот пат се случи во август годинава, кога кредитниот рејтинг на САД беше намален од агенцијата „Fitch“. Moody’s сега најави намалување на кредитниот рејтинг со промена на изгледите од стабилна во негативна. И во 2011 година и оваа година, на намалувањето на кредитниот рејтинг му претходеа преговори меѓу републиканците и демократите за зголемување на плафонот на долгот, максималното ниво на долг што федералната влада во САД смее да го достигне.
Министерката за финансии Џенет Јелен рече дека „не се согласува со одлуката“ и дека смета дека потегот е „целосно неоправдан“, слично на намалувањето на рејтингот од Fitch претходно оваа година. Таа, исто така, ги повика републиканците во Претставничкиот дом да работат за да избегнат делумно затворање на владата што може да се случи веќе на крајот на оваа недела.
Оваа година политичкиот хаос во САД се засили, а главната точка на расправија меѓу републиканците и демократите, како и меѓу самите републиканци, е токму прашањето за националниот долг. Во мај едвај беше избегнат банкрот на САД, по конечниот договор за зголемување на плафонот на долгот.
Границата на долгот е горната граница на вкупниот износ на пари што е законски дозволено да се позајмуваат во САД за финансирање на владата и сервисирање на стари долгови. Бидејќи САД трошат повеќе пари во огромното мнозинство на години отколку што имаат приходи од државниот буџет, долгот се акумулира и постојано расте.
Соединетите Американски Држави имаат силна меѓусебна контрола помеѓу различните гранки на власта (checks and balances), така што за секоја голема одлука (како што е плафонот за долгот) генерално е потребна согласност од двете партии, и републиканците и демократите.
По макотрпните преговори, беше постигнат договор, законот за усвојување на новиот плафон за задолженост „помина“ само четири дена пред официјалниот банкрот на САД, а актуелните владејачки демократи мораа да ветат дека ќе намалат дел од државните трошоци и ќе тргнат пат кон намалување на државниот долг.
Во септември се појави нов проблем, можното стопирање на финансирањето на федералното ниво на власт во САД. Имено, без одобрение на Конгресот, федералните институции не смеат да трошат пари. Секоја фискална година повторно се одобруваат средства за државните институции на федерално ниво, а доколку пред крајот на годината не се донесе нов закон за финансирање на следната финансиска година, тогаш институциите ќе останат без средства.
Историски, ваквите ситуации се користат како средство за уцена на владејачките партии од опозициската партија. Во огромното мнозинство на години во последните неколку децении, овој фолклор се играше околу финансирањето на федералните државни институции, вклучително и оваа.
На 1 октомври, замрзнувањето на финансирањето беше избегнато бидејќи Претставничкиот дом, кој е под контрола на републиканците, а не на владејачките демократи, дозволи финансирањето да биде привремено продолжување, за 45 дена. Ова го избегна затворањето на институциите на американската федерална влада.
Најодговорниот за ова, претседателот на Претставничкиот дом Кевин Мекарти (републиканец), беше отстранет од функцијата токму поради оваа причина од чудна коалиција на демократи и републиканци блиски до поранешниот претседател Трамп. 210 републиканци гласаа против импичментот, но 208 демократи со помош на осум републиканци блиски до Трамп ги надгласаа.
Новото финансирање на институциите за наредната фискална година се уште не е донесено, а привременото финансирање од 45 дена е при крај. Ова е она на што мислеше секретарот за финансии Јелен кога ги повика републиканците да се обидат да избегнат замрзнување на финансирањето.
Иако за националниот долг на САД се разговара со децении и прашањето за државните трошоци е составен дел од политиката во САД, во последните години навистина има големо задолжување. Тешко е да се оспори оправданоста на одлуката на Fitch и Moody’s кога се гледаат податоците.
Вкупниот национален долг на САД во моментов е над 33 трилиони долари. Во 2019 година изнесуваше 22,72 трилиони долари, што значи дека во последните четири години се акумулирани над 30 отсто од вкупниот долг. Гледано во однос на БДП, сегашниот долг изнесува повеќе од 120 отсто од БДП, додека во 2019 година изнесуваше 107 отсто од БДП, во 2010 година беше 91 отсто, а во 2000 година беше 56 отсто.
Ова е неодржлив раст, а за тоа се свесни и најголемите кредитни агенции. На пример, сегашниот долг како процент од БДП е многу поголем отколку веднаш по Втората светска војна, кога изнесуваше 96 проценти од БДП.
Додуша, дел од долгот се однесува и на долгот меѓу самите американски институции, што значи дека САД практично сама си должи. Но, дури и да се елиминира тоа, вкупниот долг е повеќе од 26 трилиони долари.
Посебен проблем е тоа што цената на овој долг се зголемува, бидејќи каматите се зголемуваат. Намалувањето на кредитот и намалувањето од стабилна на позитивна, исто така, ги зголемува каматните стапки понатаму.
Според сегашните проекции, во 2024 година дури 16 отсто од трошоците на американскиот федерален буџет ќе бидат поврзани со плаќањето на националниот долг, а доколку ова темпо продолжи до 2050 година, дури 35 отсто од буџетот ќе треба да да бидат потрошени само за сервисирање на долгот.
Намалувањето на кредитниот рејтинг на САД е сосема оправдано, бидејќи според показателите за долгот, таа никако не е меѓу земјите со најдобар кредитен рејтинг. Всушност, веројатно не е ниту меѓу земјите со речиси совршен кредитен рејтинг (АА+).
Неодговорното трошење и задолжување можеби беа одржливи во време на ниски каматни стапки, но тој период заврши. Акумулацијата на долг можеби би можела да се оправда дури и за време на пандемијата, кога парите се делеле со голема рака за да се спаси економијата, без да се размислува што ќе се случи кога тој долг треба да се врати.
Политичката поларизација во последните неколку години оневозможува да се постигне консензус за прашањето за националниот долг и секој нов политички хаос, како што е блокирањето на финансирањето на државните институции и блокирањето на горната граница на задолжување за да може да се финансираат законите кои имаат веќе помина, не помага да се реши проблемот.
Ова не е добра вест за САД, но не и за кој било друг во светот. Кина и ЕУ се главни извозници во САД, а ефектите од можната должничка криза не може да се ограничат, туку ќе се прелеат на целиот свет.
