По крајот на секоја ера, одредени слики обично остануваат во умот. За мене, периодот на финансиско изобилство, кој заврши хаотично во 2008-ма година, секогаш ќе биде поврзан со саемот за вработување на кој присуствував во последната година на универзитетот во 2006-та година.
„Се сеќавам дека шетав меѓу кабините за вработување, за да ги соберам нивните екстравагантни подароци. Добив многу убаво радио за во бањата од „Goldman Sachs“. Друга компанија (заборавам која) подаруваше машини за пуканки. Не беше прашање дали ќе добиеме добра работа; Прашањето беше која би ја избрале“, пишува колумнистката и соработничка-уредничка на „Financial Times“, Сара О’Конор.
Се разбира, тоа не траеше долго. Деценијата по финансиската криза беше лоша поради голем број мерки, особено во однос на платите на луѓето. Растот на платите во земјите на ОЕЦД беше невообичаено слаб. Во Обединетото Кралство, реалните плати се зголемија во просек за 33% по деценија од 1970-та до 2007-ма година, но воопшто не се зголемија во 2010-тите.
Сега сме сведоци на крајот на една друга ера. За жал, не ерата на тешките економски времиња, туку ерата во која тие проблеми беа придружени со многу ниски каматни стапки. Централните банки ширум светот ги зголемуваат каматните стапки во име на борбата против инфлацијата. Па, што ќе паметиме од ерата на евтини пари?
Одговорот веројатно зависи од тоа кој сте вие. За сопствениците на куќи, многу пониските плаќања за хипотека помогнаа да се надомести стагнантниот раст на платите. Ниските каматни стапки, исто така, помогнаа да се зголемат цените на становите и другите средства. Луѓето кои поседувале куќи имале чудно чувство дека нивните имоти „заработувале“ повеќе од самите нив. Луѓето кои не беа на станбената скала гледаа како првото скалило се оддалечува од нив. Во Британија, 55% од оние родени помеѓу 1956-1960 година станале сопственици на домови до 30-годишна возраст. За луѓето како мене, родени помеѓу 1981-ва и 1985-та година, таа бројка е само 27%.
Се промени и пазарот на автомобили. Наместо да се купува нов автомобил со готовина, стана сè попопуларно користењето на шемите за „купување со личен договор“, што им овозможуваше на клиентите да плаќаат депозит и месечна претплата. Ова им овозможи на луѓето да возат полуксузни автомобили. Во Обединетото Кралство во 2006-та година, 46 отсто од регистрациите на нови автомобили беа финансирани на продажното место од членовите на Здружението за финансии и лизинг. До 2019-та година, оваа бројка достигна речиси 92%. Обединетото Кралство не стануваше многу побогато како нација, но тоа не би го знаеле од сите тие контроли на патиштата.
Ниските каматни стапки одлеаја пари и на стартапи со загуба и кои ветуваа брз раст. Од „Uber“ и „Deliveroo“ до апликациите за испорака на брза храна, како што се „Getir“ и „Gopuff“, инвеститорите субвенционираа возење со такси, готови производи и 15-минутни испораки на пиво и чоколадо.
Потоа, дојде до проширување на компаниите купи-сега-плаќај-подоцна кои се партнери со трговците на мало за да им дадат на клиентите можност да платат за својата стока на рати без камата. Овој бизнис модел беше совршено поставен за да им помогне на трговците на мало да ја зголемат продажбата во ера кога младите потрошувачи чувствуваа стагнација на нивните плати.
Шведската компанија „Klarna“, на пример, објави дека американските трговци на мало кои им понудиле на клиентите четири рати без камата постигнале зголемување од 68% во просечната вредност на нарачката и 21% поголема фреквенција на купувања. Истражувањето на Федералните резерви од 2021-ва година покажа дека додека 78% од корисниците купуваат-сега-плаќаат-подоцна го направиле тоа заради погодност, 51% рекле дека тоа е единствениот начин на кој можат да си дозволат купување.
Би било премногу скржаво да се каже дека можноста што ја даваат ниските камати е целосно потрошена на услуги како овие. Ниските стапки, исто така, помогнаа да се поттикнат важни инвестиции во обновливата енергија и да се поддржи бумот на американските шкрилци. Но, ќе ја паметам деценијата како време кога економската стагнација имаше вкус на изобилство. Парите беа тесни, но луѓето можеа да најдат евтин превоз и да купат работи што вообичаено не можеа да си ги дозволат.
Овие деловни модели сега се под притисок. Цените на акциите на „Uber“ и „Deliveroo“ паднаа. Апликациите за брза испорака на намирници се затвораат или се спојуваат. Вредноста на „Klarna“, некогаш највредната приватна технолошка компанија во Европа, падна од 46 на 6,7 милијарди долари.
Поради оваа причина, мислам дека трајната слика на ерата на евтини пари за мене ќе биде неодамнешната објава дека клиентите сега можат да плаќаат за „Deliveroo“ готови производи на рати преку „Klarna“. „Deliveroo“ и „Klarna“ велат дека ова не е проблем со оглед на тоа што многу луѓе купуваат готови производи со кредитни картички. Но, тешко е да не се направи споредба со двајца пијаници кои се потпираат еден на друг на крајот од долгата забава.
