Во 2021-ва година, инфлацијата се врати. По една година дебата тоа никој не може да го негира. Следната година ќе дознаеме дали ќе остане тука и колку горчлив економски лек ќе биде потребен за да се изгасне, пишува Џон Аутерс.
Мислењата за ова витално прашање се поделени како никогаш досега. Оптимистите сè уште велат дека дури и ако се покаже дека инфлацијата е повеќе од преоден бран, таа наскоро ќе стивне. Дали се во право зависи од исходот на некои од најдлабоките конфликти на капитализмот.
Голем број фактори навистина ќе се комбинираат за да ја намалат инфлацијата следната година. Минатата година двојно се зголемија цените на половните автомобили, а бензините поскапеа за 50%. Ова нема да се повтори. Тешкотиите во светската трговија веќе почнаа постепено да се намалуваат. И централните банки имаат доволно можности да ја заострат монетарната политика; досега немало правен обид за намалување на побарувачката со зголемување на цената на парите или намалување на нивната понуда.
Охрабрувачки е што пазарот на обврзници очекува инфлацијата едвај да надмине 2% за пет години, а каматните стапки на ФЕД нема да се зголемат уште повеќе. Очекувањата на потрошувачите не се многу различни. Ако тие се променат и се воспостават, тогаш инфлацијата ќе биде тешко да се надмине. Но, засега инвеститорите веруваат дека порастот на цените може и ќе се контролира релативно безболно.
Сепак, останува можна постојано повисока инфлација. Дали тоа ќе се случи ќе зависи од две главни прашања кои долго време го мачат капитализмот: дали трудот ќе добие поголем удел на сметка на капиталот? И ако е така, дали компаниите ќе ги сносат повисоките трошоци за плати или ќе ги пренесат на клиентите?
Трудот за капитал
Од 1980-тите, капитализмот еволуираше за да ја држи инфлацијата под контрола. Ризикот сега е дека капитализмот почна да го менува својот режим.
Во петте децении по Втората светска војна, уделот на трудот во БДП-то остана стабилен на нешто повеќе од 60%. Но, тој почна нагло да опаѓа по пукнувањето на меурот на „dotcom“ во 2000-та година и дополнително падна по финансиската криза во 2008 година.
Состојбата на работниците е влошена по кризата во 2008-ма
Зголемената беспомошност на синдикатите го попречи колективното договарање на работниците. Демографските фактори ја намалија и нивната преговарачка моќ. Додека генерацијата на „бејби бумери“ беше на својот врв на работна возраст, понудата на работна сила беше доволна. Способноста на компаниите да вршат аутсорсинг во земјите со пониски плати, особено Кина, дополнително ги намали платите и приливот на мигранти од Мексико.
Она што веќе беше лоша зделка за најниско платените стана ужасна зделка во годините по финансиската криза во 2008-ма година, бидејќи компаниите сè повеќе користеа работници со скратено работно време кои имаа помалку бенефиции и можеа да бидат отпуштени поевтино.
Неколку години под претседателот Барак Обама, платите на работниците со скратено работно време заостанаа далеку зад оние на работниците со полно работно време, како и инфлацијата.
Сиромашните стануваат посиромашни
Оваа огорченост доведе до популистички гнев и пораст на претседателот Доналд Трамп. Меѓутоа, во последната година, се чини дека пандемијата го сврте пазарот на трудот наопаку. По застојот поврзан со вирусот, слободните работни места се искачија на речиси рекордно ниво бидејќи компаниите се обидуваат и не успеваат да ги пополнат нископлатените работни места.
Нискоквалификуваните, нискообразуваните и нископлатените работници добија повеќе можности да преговараат – и ги искористија. Сега ги добиваат најдобрите понуди за плата во една генерација; нивните плати растат побрзо од оние на висококвалификуваните и „скапи“ луѓе. Растот на платите на жените и луѓето од другите националности е пред оној на мажите и белите. За нивна жал, се сврте и друг модел. Дополнителните надоместоци за кои се договориле ни оддалеку не се доволни за покривање на зголемената инфлација. Податоците на Федералните резерви покажуваат остар пад на реалните плати.
