“Доколку банките не ги продолжат неподмирените кредити, и не дадат нови, Југославија сигурно ќе западне во неволја, но, и со тоа и претстојат тешки времиња”.
Ова, меѓу другото, го пишува во еден од документите на ЦИА од седумдесеттите години на минатиот век, со кој, всушност, американската разузнавачка агенција предвидува распад на СФРЈ и крвава граѓанска војна.
„Потенцијалот за катастрофа е реален“, пишува во документот кој 10 години пред смртта на Јосип Броз Тито се занимава со пост-титова Југославија.
Овде се наведува можноста Хрватите да бараат оставки од Едвард Кардељ и Крсто Црвенковски, а потоа да тргнат по патот на отцепување кој може да се спречи само со воена акција предводена од српските и црногорските генерали.
„Ако ова доведе до екстремен заклучок, тоа може да значи граѓанска војна“, се вели во документите на ЦИА.
Предвидувањата на американските разузнавачи се остварија, иако само нешто повеќе од една деценија откако Тито почина.
Во документите од кои се отстранети ознаките за тајност стои и дека по смртта на Тито „ќе остане само војската“.
Словенија и Хрватска, заклучи тој, се значително побогати од другите делови на Југославија и ги нагласуваат своите аспирации за независност. За Хрватска, во речникот на крајот од документот стои дека таа била под власт на Виена и Будимпешта речиси илјада години, при што Далмација имала поинаква историја, односно била земја на пирати, трговци и долгогодишна колонија на Венеција.
„Повеќето космополитски далматинци не го делат силниот милитантен национализам со остатокот од Хрватска, така што меѓу двете светски војни тие беа повеќе склони да ги прогласат Србите за победници и гаранти на независноста од несловенската доминација“, соопшти ЦИА.
Десет години пред да умре Тито, американската тајна разузнавачка агенција укажува на „силите кои ја децентрализираа политичката моќ и контролата на Југославија повеќе отколку во кое било друго комунистичко општество“. Ова го покренува прашањето „дали овие сили ќе го поткопаат централизмот во Југославија“ и заклучува „дека изгледите за пост-титовата стабилност нема да станат јасни уште некое време“.
„Во секој случај, карактерот на Југославија се менува, а последиците од можниот исход се сè поважни за Југословените, Русите и Западот“, се вели во воведот на изјавата во која се цитира изјавата на црногорскиот комунист и дисидент Милован Ѓилас за можната советската интервенција во Југославија.
Загрозен „посттитовиот“ систем
За тоа колку Југославија им била интересна на Американците за време на Студената војна зборува и документ кој истовремено ја обработува економската и политичката ситуација.
„Југословенскиот независен комунистички режим влегува во еден од најнеизвесните периоди од раскинувањето со советскиот блок во 1948 година. Лошото економско владеење, влошените кредити, длабоко вкоренетите етнички тензии и незрелото политичко лидерство сериозно го загрозуваат пост-титовиот систем на владеење. “, се вели.
Двата главни проблеми со кои се соочува Југославија се забавувањето на економскиот раст и повторното појавување на етничките разлики, кои најсериозно се гледаат во барањата на албанското малцинство. Сепак, најголемиот проблем беше слабоста на националните лидери по Тито.
„Западот ќе и помогне на Југославија преку тековните проблеми со 1,3 милијарди долари од владите и уште 1,2 милијарди долари од меѓународните финансиски институции. Доколку биде придружено со поефикасни мерки за стабилизација, тоа ќе му помогне на Белград да ја избегне финансиската криза од 1983 година. „Постојаната финансиска помош ќе ја покаже поддршката на Западот за независноста на Југославија и може да доведе до порационална внатрешна политика“, се вели во документите на ЦИА.
