Размената на ракети меѓу Израел и Иран предизвика стравувања дека Иран може да се обиде да го затвори водниот пат низ Ормускиот теснец, познат по транзитот на нафта.
Околу една петтина од суровата нафта на планетата поминува низ каналот, кој е широк 40 километри во најтесната точка.
Иран може да размисли за затворање на теснецот, според командантот на иранските поморски сили.
Поранешниот шеф на британската разузнавачка служба MI6, Сер Алекс Јангер, за Би-Би-Си изјави дека тоа би можело да биде најлошото можно сценарио.
„Затворањето на Мореуз очигледно би создало огромен економски проблем со оглед на ефектот што би го имало врз цената на нафтата“, рече тој.
Американската администрација за енергетски информации (EIA) проценува дека околу 20 милиони барели нафта дневно поминале низ теснецот во првата половина од 2023 година.
Ова изнесува речиси 600 милијарди долари годишно во трговијата со енергија транспортирана по водни патишта.
Секое нарушување на водниот сообраќај би можело да предизвика значителни одложувања во снабдувањето со нафта во светот, со непосреден домино ефект врз нејзината цена.
Сепак, аналитичарите предупредуваат дека потенцијално посериозни последици би биле ескалацијата на конфликтот меѓу Израел и Иран.
Тоа би можело да вовлече и други земји во војната, како што се Соединетите Американски Држави, кои зависат од увозот на нафта од земјите од Заливот.
Ормутскиот теснец е канал помеѓу Иран и Оман.
Неговиот влез и излез се широки околу 50 километри, а најтесната точка во средината е долга околу 40 километри.
Сепак, теснецот е доволно длабок за големи бродови само во централниот дел.
Картите за морска навигација наведуваат безбедна лента за влез и излез, како и тампон зона помеѓу двете – сè специјално за танкери за тешки нафтeни танкери.
Генерално, големите бродови мора да се движат низ каналот, кој е широк само околу 10 километри.
Додека танкерите влегуваат во Персискиот Залив, тие се приближуваат до островите Мали и Велики Тунб – спорни територии меѓу Иран и арапските земји.
Многу експерти сметаат дека воената акција е најверојатниот метод за нарушување на поморскиот сообраќај.
Ова се случи за време на војната меѓу Иран и Ирак помеѓу 1980 и 1988 година.
Аналитичарите тврдат дека Иран го смета затворањето на Ормутскиот теснец како форма на „сила за одвраќање“ – слично на поседување нуклеарно оружје.
Исто како што меѓународната заедница долго време се спротивставува на воената нуклеарна програма на Иран, големите сили постојано повторуваат дека нема да му дозволат на Техеран да ја искористи својата стратешка географска позиција за да го задуши светското снабдување со енергија.
Експертите често предвидуваат дека Иран би можел привремено да го блокира теснецот.
Но, многумина се подеднакво уверени дека САД и нивните сојузници би можеле брзо да го обноват протокот на поморскиот сообраќај со употреба на воени средства.
Како би можел Иран да го затвори Ормутскиот теснец?
Во извештајот на американската Конгресна истражувачка служба од 2012 година се наведува дека Иран може да се одлучи за постепен пристап.
Наведените чекори вклучуваат:
-Забрана за пловидба во Ормутскиот теснец, без експлицитно наведување на последиците од нејзиното кршење
-Објава дека бродовите што пловат низ него може да бидат предмет на инспекција или заплена
-Пукање предупредувачки истрели кон бродовите
-Примена на воена сила врз одредени бродови
-Поставување поморски мини во Ормутскиот теснец и Персискиот Залив
-Употреба на подморници и ракети за таргетирање на трговски и воени бродови
Во Иранско-ирачката војна, Иран користел ракети „Свилена буба“ против танкери за нафта и поставил поморски мини во водите на Заливот.
Една од тие мини го погоди бродот „УСС Самуел Б. Робертс“, предизвикувајќи одговор на американската војска.
Иран не успеа целосно да го затвори Ормутскиот теснец, но значително ги зголеми премиите за осигурување на бродови и создаде скапо поморско тесно грло на излезот од Заливот.
Два дена пред израелскиот воздушен напад врз Техеран да го убие генерал-мајор Хусеин Салами, тогашниот командант на Иранската револуционерна гарда (ИРГЦ) ги посети поморските единици распоредени во Ормутскиот теснец.
Тој го посети Персискиот Залив и неговата околина како една од најкритичните одбранбени зони на Исламската Република.
Особено, тој ги истакна бродовите за брзо лансирање ракети способни да патуваат 10 километри за помалку од три минути.
Генералот Салами рече дека во одбранбените операции, овој брод ќе се користи за брзи напади, потешки борбени бродови и ракети.
Тој, исто така, ги издвои противбродските поморски мини како „едно од најрешителните оружја во поморското војување“.
Салами рече дека поморските беспилотни летала се проширени „во однос на дострелот, можностите и разновидноста на мисиите“.
Дека еден од најефикасните начини да се запрат приближно 3.000 бродови што минуваат низ овој воден пат секој месец би било поставување мини, користејќи брзи јуришни чамци и подморници.
Редовната морнарица и морнарицата на Исламската револуционерна гарда на Иран потенцијално би можеле да извршат напади врз странски воени бродови и трговски бродови.
Сепак, големите воени бродови би можеле да станат лесни цели за израелски или американски воздушни напади.
Иранските глисери често се вооружени со противбродски ракети, а земјата поседува и низа површински пловила, полуподморници и подморници.
Онлајн станиците за следење на поморскиот сообраќај што користат сателитски снимки моментално известуваат за неодамнешните движења на ирански воени бродови во близина на јужната поморска граница на земјата.
Аналитичките истражувања покажуваат дека Саудиска Арабија извезува околу шест милиони барели сурова нафта дневно преку Ормутскиот теснец – повеќе од која било соседна земја.
Кина, Индија, Јапонија и Јужна Кореја се меѓу главните увозници на сурова нафта што минува низ него.
ЕИА проценува дека во 2022 година, околу 82 проценти од суровата нафта и кондензатот – течен јаглеводород со мала густина што обично се формира од природен гас – што го напуштаат теснецот се упатиле кон азиските земји.
На 16 април 2025 година, само три дена пред ракетниот напад на Израел врз воздушната одбрана на Иран, официјалната иранска новинска агенција ИРНА го цитираше јужнокорејскиот претседател Јун Сук-јеол, кој изјави дека 60 проценти од снабдувањето со нафта на неговата земја поминува низ Ормутскиот теснец.
EIA вели дека САД увезуваат околу 700.000 барели сурова нафта и кондензат дневно од теснецот – приближно 11 проценти од вкупниот увоз на нафта и три проценти од потрошувачката на бензин.
Комбинираниот удел на нафта транспортирана преку теснецот во Европа се чини дека е помалку од еден милион барели дневно.
Во светлината на ова, се чини дека арапските и азиските земји имаат повеќе да изгубат од потенцијалното затворање на Ормутскиот теснец отколку САД или европските сили, кои политички застанаа на страната на Израел во најновиот конфликт.
Голем број азиски земји одржуваат добри, па дури и блиски односи со Иран.
Кина е еден од најголемите потрошувачи на нафта што минува низ Ормускиот теснец.
Значителен дел од оваа нафта ја продава Иран по цени под вредноста на светскиот пазар – витален економски спас што му помага на Техеран да се справи со болните санкции на САД.
Како голем потрошувач на иранска нафта, Пекинг е малку веројатно да поздрави какво било зголемување на цените на нафтата или нарушување на транспортните правци.
Може да се очекува Кина да го искористи својот целосен дипломатски потенцијал за да спречи затворање на овој витален енергетски коридор.
Анас Алхаџи, партнер во фирмата за енергетски консалтинг „Оутлк адвајзорс“, за „CNBC“ изјави дека затворањето на Ормутскиот теснец веројатно повеќе ќе им наштети на сојузниците на Иран отколку на неговите непријатели.
„Иранците не сакаат да направат нешто што прво би им наштетило самите себеси“, рече тој.
Постојаната закана од затворање на Ормутскиот теснец со години ги наведе земјите извознички на нафта во регионот на Заливот да развијат алтернативни извозни правци.
Според извештајот на EIA, Саудиска Арабија го активирала нафтоводот Исток-Запад, долг 1.200 километри, способен да транспортира пет милиони барели сурова нафта дневно.
Во 2019 година, Саудиска Арабија привремено модифицираше цевковод за природен гас за транспорт на сурова нафта.
Обединетите Арапски Емирати ги поврзаа копнените нафтени полиња со пристаништето Фуџаира во Оманскиот Залив преку цевковод со дневен капацитет од 1,5 милиони барели.
Во јули 2021 година, Иран го лансираше нафтоводот Горех-Џашк со цел транспорт на сурова нафта во Оманскиот Залив.
Нафтоводот моментално може да пренесува околу 350.000 барели дневно – иако извештаите велат дека Иран сè уште не го прави тоа.
EIA проценува дека овие алтернативни правци заедно содржат околу 3,5 милиони барели нафта дневно – приближно 15 проценти од суровата нафта што моментално се транспортира низ теснецот.
