Селектирањето и намалувањето на отпадот не е прашање на избор, туку неопходност!
Пакомак заврши уште една успешна година, а веќе во оваа ќе одбележи голем јубилеј: 15 години постоење во земјата. Погледнувајќи наназад, може да се истакнат многу значајни моменти во приказната на Пакомак: успешни проекти, спроведени иницијативи, конкурси и награди, кои ја покажуваат важноста на оваа компанија во поглед на создавање на зелени навики кај граѓаните и еколошкиот ефект кој го имаат тие. За самиот почеток на 2025, разговараме со извршниот директор Филип Ивановски и за плановите, целите и желбите кои ги има Пакомак за годината која следува.
1. Оваа година Пакомак одбележува 15 години постоење и работа во земјата. Според вашето мислење, колку се променети работите денес во споредба со почетокот?
Во 2011 година кога почнавме со работа, собравме колу 6.900 тони отпад од пакување или имавме стапка на рециклирање на нашиот систем од 12,8% во однос на тоа колку компаниите-членки пријавиле дека пуштиле амбалажен отпад на пазарот. Изминатава 2024та година завршивме со стапка на рециклирање од 65,2% или над 34.000 тони собран и рециклиран амабалажен отпад! Оваа јубилејна 2025та очекуваме да собереме и рециклираме над 36.000 тони што ќе биде 5 пати повеќе од количините отпад од пакување во 2011та.
Во нашиот систем рециклираме над 70% од хартијата и 35% од пластиката што нашите членки ја пуштаат на пазарот преку своите производи. Посебно сме горди што ниесобираме и рециклираме над 40% од целото амабалажностакло што се пушта на пазарот во земјава, нешто на штоможе да ни позавидат и поразвиени земји од нашата!
Во тек на нашето постоење, секоја втора година правимеистражување на репрезентативен примерок и имамепозитивен тренд во однос на јавната свест. Наодитепокажуваат дека свесноста на граѓаните за потребата одселекција на отпадот е двојно поголема од 2012та година, но се уште има 20% од граѓаните кои не сакаат да госелектираат отпадот дури и ако имаат во непосреднаблизина контејнер, повратна машина или ако добијатфинансиски стимулации! За жал, очигледно е дека овиеграѓани може да се натераат да се однесуваат одговорнокон околината само со казни, а не се поттикнувачкимерки.
2. Дали Пакомак ги исполни националните цели 2024 година? Може ли да добиеме нешто повеќе информации околу бројките?
Пакомак е единствена компанија која изминативе 14 години без исклучок секоја година ги исполнува националните цели за собирање и рециклирање. Во 2024та имавме таргет од 65% стапка на собирање, но има и специфични таргети за секој тип отпад од пакување одделно. На пример, за стакло е 52%, но за хартија е 72% и за пластика 30%. Најголем предизвик ни беше собирањето на стаклената амбалажа, за што развивме мрежа на собирање од над 1100 локации во т.н ХОРЕКА сегмент (хотели, ретсорани и кафулиња) низ целата земја! Логистички е тоа многу обемна и релативно скапа операција, но резултатите се видливи и мерливи. Во моментот работиме на предизвикот со собирање лименки и ПЕТ шишиња, за што имаме голема помош од ПВМ во ланците на маркети каде очекуваме да собереме над 18 мил парчиња амбалажа од овие типови во 2025та!
3. Пакомак е компанија која е силно посветена на младинската едукација и постојано е активна во организирање работилници и настани за деца. Дали сметате дека вложувањето во едукација на младите генерации дава резултати?
На почеток од нашето работење, доминантно вложувавме во поставување инфраструкура за селекција на отпадот од пакување, пред се контејнери и канти. Сметавме дека тоа е доволно за да граѓаните почнат самоиницијативно и совесно да го селектираат отпадот. Но, брзо се покажа дека без едукација и кампањи за подигање на јавната свест за потребата од селекција на отпадот, контејнерите остануваа или празни или се полнеа со секаков комунален отпад.
Изминативе години вложуваме многу во едукација на младите, посебно во основните училишта, со цел да создадеме навика кај децата да го селектираат својот отпад. Секако, продолжуваме да инвестираме и во инфраструкура за примарна селелција, но тие два процеси мора да одат паралелно. Се залагаме за воведување предмет екологија во основните училишта бидејќи само со системски приод во менување на навиките можеме да постигнеме забележителни и системски подобрувања во управувањето со отпадот!
4. А каква е моменталната ситуација во поглед на селектирање отпад, и рециклирањето кај нас? Имате ли податоци колкав процент на луѓе активно учествуваат во селективно одложување на отпадот?
Според последното истражување од 2024та година кое е спроведено во 9 градови низ земјава со 1100 испитаници, околу 45% од граѓаните редовно или најчесто го селектираат отпадот од пакување. Настојуваме овој процент да надмине 55% бидејќи во тој случај ќе бидат мнозинство оние граѓани кои селектираат отпад и тоа ќе биде преломна точка по која ќе се забрза промената на однесувањето и на останатите граѓани. Веруваме дека во следните 3 години ќе го достигнеме тоа ниво, работејќи заедно со бизнис секторот и пред се со општините!
До крајот на 2024та имаме поставено 70 Повратни Вендинг Машини (ПВМ) во речиси сите ланци на супермаркети во земјава и имаме над 40.000 корисници. Тоа се 40.000 семејства кои го селектираат и рециклираат својот отпад од пластични шишиња и лименки. Тие граѓани рециклирале над 15 мил. шишиња во 2024та година во нашите ПВМ и добиле половина денар за секое парче амбалажа! На тие граѓани преку нашата ЕКОМАК апликација на мобилните телефони ние сме им вратиле над 7 мил. денари во 2024та, пари кои тие ги потрошиле во нашата економија, пред се во супермаркетите!
Има се повеќе интерес кај општините да учествуваат со свои буџети во стимулирање на граѓаните да ги селектираат своите пластични шишиња и лименки, давајќи од своите буџети половина денар или денар за секое шише/лименка од граѓаните на соодветната општина. Од досегашното искуство, освен еколошката свесност како значаен предуслов за селекција и рециклирање, финансиските стимулации се најголем мотиватор за најголем број граѓани!
Во 2025та година очекуваме да се соберат над 18 мил парчиња амбалажен отпад на нашите ПВМ, чија бројка ќе досигне 85 до крајот на годината.
5. Се чини дека трендот на „зелено размислување“ е се’ посилен и светот е креативен во барањето наначини за создавање на циркуларна економија. Дали мислите дека ваквото сценарио е реално изводливо и колку сметате дека е далеку регионот од оваа визија?
Воведувањето на концептот на циркуларна економија не е прашање на избор, туку неопходност! Досегашниот линеарен економски модел базира на црпење на природните ресурси, создање на производи, нивно користење и одлагање како отпад по нивно конечно консумирање или употреба. Овој модел се развива и усовршува последниве 200 години, од моментот на индустриската револуција сокоја започна капитализмот како економски модел. Кај овој модел, единствено важно и прв приоритет е профитот! Но, природните ресурси се ограничени и ние како човештво веќе во јули ги трошиме природните ресурси кои би требало да ги трошиме до крај на годината. Значи веќе сега ни требаат природни ресурси од две планети годишно, а до 2030 се очекува да се користат три пати повеќе приодни ресурси од она што земјата може да го даде за една година.
Циркуларната економија бара да се дизајнираат производи и услуги кои минимум загадуваат и создаваат отпад, производите кои се создаваат да траат што подолго и да може да се реупотребат или рециклираат после завршување на нивниот век и најпосле, циркуларната економија бара да се обновуваат природните ресурси! Освен досегашното ставање на приоритет на профитот (П), овој модел бара земање в предвид и на останати две П: Планетата (Planet) и Општеството и вработените (People).
Ние како регион веќе говориме за потребата од циркуларност и се обидуваме да почнеме транзиција кон циркуларни бизнис модели. Рециклирањето на отпадот е составен дел од таа транзиција и најбрзо применлив модел. Оваа транзиција ќе трае најмалку 2-3 децении и ќе бара излегување од комфорна зона на бизнисите, но и на нас како потрошувачи во промена на нашите навики.
Намалувањето на отпадот што го создаваме е именител на сите бизнис модели од циркуларната економија, а тоа значи дека треба да престанеме со конзумеризмот кој се промовира со години наназад. Светот се уште бара начин како да го задржи економскиот раст, а истовремено да сенамали личната и општа потрошувачка. Тоа не е едноставно и политички опортуно и токму затоа транзицијата ќе трае со децении, но веќе е започната дури и кај нас!
6. Што може да направи секој од нас за да има чист дом и да придонесе кон имање на чиста животна средина?
Се почнува од нас како граѓани! Ниту еден систем не може да работи успешно и одржливо без инволвираност на граѓаните и нивна верба во системот! Без селекција на отпадот од дома, не може да се формира успешен ланец на управување со отпадот воопшто! Знам дека многу семејства немаат доволно простор во своите домови да го селектираат целиот отпад во одделни канти, но сигурен сум дека можат да имаат барем 3 помали ќесички за отпад на своите балкони или кујна: една за комуналниот општ отпад во кој фрлаат како и досега, втора во која ќе ги фрлаат пластичните шишиња и лименки и трета во која ќе го одлагаат стаклото. Би било одлично доколку имаат простор за селекција и на хартијата! Сите тие фракции може да ги одложат во нашите контејнери или канти! Стаклото во зелените ѕвона на улица, хартијата во сините, а пластиката и лименките во жолтите контејнери или ПВМ во маркетите!
Ова се типови на отпад кој најмногу се создава и веројатно еднаш неделно треба да се изнесе од домот, но треба да се селектира за рециклирање и електичниот отпад, батериите, облеката, отпадното масло за готвење… со еден збор, СЕЛЕКТИРАЊЕ НА ОТПАДОТ е најголем придонес кој како индивидуи може да го направиме за почиста животна средина. Ние како Пакомак и општините треба да поставуваме повеќе контејнери и канти, за селекцијата да биде полесна и подостапна на граѓаните. Како потрошувачи пак, треба да купуваме производи од компании кои се одговорни кон природата и општеството, во продавници кои исто така го селектираат и рециклираат отпадот што го создаваат од своето работење. Едноставно, кругот го креираме ние и од нас зависи дали ќе се врати во права насока.
