Пред три години Русија беше најголемиот извозник на природен гас во светот, а Европа беше нејзин најголем клиент. За лидерите на континентот, пристапот до евтина руска енергија ја надмина секоја загриженост за водење бизнис со претседателот на земјата, Владимир Путин.
Сепак, руската армија ја нападна Украина на крајот на февруари 2022-ра година, а огромната зависност од еден добавувач ја загрози економската и политичката безбедност на регионот, пишува „The Wall Street Journal“.
Стравувањата дека Путин ќе ги прекине испораките на гас, јаглен и нафта за да ги казни европските земји за нивната поддршка за Украина, предизвикаа избезумени борби за алтернативни извори на енергија. Промената беше формализирана преку санкции против Москва, чија цел беше да се отфрли воената машина на Путин.
Денес европските лидери ја поздравуваат револуцијата во снабдувањето со енергија. Многу увозници на гас, нафта и јаглен ја напуштија Русија во корист на алтернативни добавувачи. Потрошувачите најдоа начини да користат помалку енергија, што ја намали побарувачката. На крајот, светлата останаа вклучени и повеќето фабрики продолжија да работат, иако многу Европејци почнаа да плаќаат повеќе за енергијата што ја трошат.
Она што многумина не го знаат е дека Русија останува еден од најважните снабдувачи со енергија на континентот и дека целта на Европската унија (ЕУ) да стави крај на зависноста од руските фосилни горива до 2027-ма година ќе биде тешко остварлива, велат медиумите.
Како Европа стана толку зависна од руската енергија?
Се започна пред повеќе од половина век. На Советскиот Сојуз му беа потребни пари и опрема за развој на новооткриените огромни наоѓалишта на гас во Сибир во услови на тензии со Кина и САД.
Западна Германија бараше евтина енергија за да го поддржи брзиот развој на производствениот сектор.
Во 1970-та година, СССР и Западна Германија потпишаа договор за „гасовод“, според кој германските фабрики испорачаа илјадници километри цевки за носење руски гас во Западна Европа. Протоците на енергија постојано се зголемуваа во текот на следните децении додека Германија не почна да купува повеќе од половина од својот гас од Русија, заедно со околу една третина од нејзината нафта.
Германија и другите европски земји почнаа да се префрлаат на енергија од ветер и сончева енергија во последните години. Сепак, рускиот гас остана погодна и прифатлива опција за генерирање на потребната основна моќност кога ветерот не дува и сонцето не сјае.
Како Европа сè уште ги користи руските енергетски носачи?
Рускиот увоз на фосилни горива во ЕУ изнесуваше околу 1 милијарда долари месечно на крајот на 2023-та година. Вредноста е значително намалена од 16 милијарди долари месечно на почетокот на 2022-ра година, според тинк-тенкот „Бројгел“ во Брисел.
Поголемиот дел од овој увоз е природен гас. Русија сè уште обезбедува 15% од вкупниот увоз на гас од ЕУ во 2023-та година, пред Норвешка со 30% и САД со 19%. Голем дел од овој гас пристигнува преку гасоводи што минуваат низ Украина и Турција. Меѓу најголемите купувачи се Австрија, Словачка и Унгарија, чии економии се многу зависни од руските енергетски превозници.
Големите потрошувачи на енергија, вклучувајќи ги Шпанија, Франција, Белгија и Холандија сè уште увезуваат руски ЛНГ со танкер. Некои од нив завршуваат измешани со други извори на гас во европската гасоводна мрежа, што значи дека потенцијално оди во Германија, и покрај ветувањето на Берлин да го избегне рускиот гас.
Зошто не се раскинуваат договорите за рускиот гас?
Европските клиенти на Русија често се „заклучени“ во железни, долгорочни договори од кои не е лесно да се излезе. Префрлувањето може да биде скапо, бидејќи достапните залихи на глобалниот пазар на гас се очекува да останат тесни во следните две години додека не се појави нов бран на испораки од земјите извознички.
Голем дел од гасот достапен за увоз во Европа се апсорбира од земјите кои ги затворија своите јаглен и нуклеарни централи во последниве години.
Австрија, Словачка и Унгарија рекоа дека бараат алтернативни добавувачи. Индустриите во овие земји без излез на море се дизајнирани да работат со енергија од исток и ќе плаќаат повеќе ако користат неруски гас што пристигнува на новите терминали за ЛНГ што се градат во Западна Европа.
Засега нема забрана на рускиот гас во цела Европа, иако некои земји – како Велика Британија, Германија и балтичките земји – одлучија да го запрат увозот.
Некои големи европски корпорации имаат долгогодишни инвестиции во руската енергија од кои не сакаат да се откажат. Француската „TotalEnergies SE“ останува акционер во рускиот гигантски проект „Yamal LNG“ на Арктикот. Шпанската енергетска компанија „Naturgy Energy Group SA“ има 20-годишен договор за купување течно гориво од Јамал до 2038-ма година.
Како руската енергија го пробива својот пат?
Продолжува увозот на руска сурова нафта преку гасоводот и копнените пратки на некои несанкционирани нафтени деривати, иако во многу помали количини од порано. Сè уште нема забрана за нафтени деривати кои се произведуваат во рафинерии надвор од Европа со руска нафта, како на пример во Турција. Продажбата од овие рафинерии на ЕУ и донесе на Русија околу 1,1 милијарди евра даночен приход во 2023-та година, според „Global Witness“.
Веројатно е дека дел од руската сурова нафта го наоѓа својот пат до Европа откако ќе биде купен од посредници во други земји и измешан со други залихи.
Следењето на руската сурова нафта и течен природен гас до нејзината дестинација стана потешко откако Москва распореди голема флота на танкери во „сенка“ за да го избегне влијанието на меѓународните санкции.
Дел од флотата во сенка е санкционирана од ОК, ЕУ и нивните сојузници и нема докази за директни испораки во Европа. Сепак, препродажбата е тешко да се следи.
Каква е моменталната состојба на пазарот?
Норвешка ја престигна Русија како најголем снабдувач на гас во Европа. Делумно благодарение на новите капацитети изградени за истовар на ЛНГ од алтернативните земји извозници, САД станаа најголемиот снабдувач на ЛНГ во Европа.
Европа, исто така, троши помалку енергија – делумно затоа што некои индустрии се затворија, но и поради заштедата на енергија и рекордните инсталации за обновлива енергија.
Кризата од 2022-ра година ги направи европските влади порешителни да го забрзаат прифаќањето на почиста енергија. Како резултат на тоа, производството на електрична енергија од гас и јаглен забележа рекордно намалување, според лондонската компанија за енергетско истражување „Ember“. Во 2023-та година, за прв пат, повеќе енергија беше произведена од ветер отколку од гас.
Како Европа се справува со повисоките цени на енергијата?
Цените на енергијата пораснаа во 2022-ра година, на моменти повеќе од 20 пати повеќе од историските норми. Некои европски фабрики беа принудени да го затворат или да го намалат производството, а многу мали бизниси беа затворени.
Оттогаш, цените на енергијата паднаа, но остануваат над нивото од пред војната, што ја намали конкурентноста на енергетски интензивните индустрии. Додека слабата побарувачка во странство сега е главниот предизвик за многу германски производители, скапата енергија останува една од причините поради кои компаниите како „Volkswagen AG“ и „BASF SE“ се борат.
Домаќинствата погодени од зголемените сметки за струја бараат начини да ја намалат потрошувачката, но многумина се тешко погодени од дополнителните трошоци. Речиси 11 отсто од граѓаните на ЕУ не успеале да ги одржат своите домови доволно топли во 2023-та година, покажуваат податоците на Европската комисија.
