На 15 септември 2008 година, светот беше сведок на еден од најдраматичните моменти во историјата на модерната економија – банкротот на инвестициската банка Lehman Brothers.
Основана во 1850 година, Леман Брадерс беше еден од столбовите на американскиот финансиски систем, со имот во вредност од околу 600 милијарди долари во времето на колапсот.
Овој настан не само што предизвика паника на финансиските пазари, туку и ја поттикна најтешката светска финансиска криза од Големата депресија во 1930-тите.
Lehman Brothers, како и многу други банки, беше длабоко вклучена во тргувањето со хартии од вредност поддржани со хипотеки – заеми дадени на високоризични должници.
Со растот на пазарот на недвижности, овие хартии од вредност несоа значителна добивка, но претставуваа и огромен ризик. Кога цените на недвижностите почнаа да паѓаат и должниците престанаа да ги враќаат заемите, целиот финансиски систем се соочи со колапс.
Веќе во 2007 година почнаа првите знаци на криза, но Lehman Brothers, како и многу други големи финансиски институции, ги игнорираа предупредувањата. До средината на 2008 година, загубите поврзани со хартии од вредност поддржани со хипотеки и лоши инвестиции почнаа да се натрупуваат, а довербата на инвеститорите во Lehman Brothers опадна.
Во неделите пред банкротот, Lehman Brothers очајно бараше излез. Банката се обиде да најде купувач за да избегне колапс, но безуспешно. Разговорите со британската банка Barclays и Bank of America пропаднаа бидејќи потенцијалните купувачи бараа државни гаранции, кои американската влада не беше подготвена да ги обезбеди.
За разлика од Bear Stearns, кој беше спасен претходно истата година со интервенција на Федералните резерви и продаден на JPMorgan Chase, Lehman Brothers не доби таква поддршка.
Одлучувачка беше одлуката на тогашниот министер за финансии Хенри Полсон, кој веруваше дека спасувањето на Lehman Brothers може да создаде морална опасност – сигнал дека државата секогаш ќе им помага на големите финансиски институции. Оваа одлука се покажа контроверзна бидејќи последиците од банкротот беа подалекусежни отколку што некој можеше да предвиди.
Последици од банкрот
Стечајот на Lehman Brothers испрати шокантни бранови на светските финансиски пазари. Dow Jones падна за повеќе од 500 поени за само еден ден, додека европските и азиските пазари се соочија со падови и зголемени стравувања од целосен колапс. Банките престанаа да си позајмуваат пари поради страв од неликвидност, што предизвика ликвидносна криза.
Владите ширум светот мораа да преземат итни мерки за стабилизирање на финансиските системи. Во САД започна програма за спас на финансискиот сектор вредна 700 милијарди долари наречена TARP (Troubled Asset Relief Program), додека Европската централна банка и другите централни банки, исто така, презедоа вонредни мерки за да обезбедат ликвидност и да го спречат ширењето на кризата.
Долгорочни последици и наследство
Банкротот на Lehman Brothers го симболизира неуспехот на дерегулираниот финансиски систем и стана моќен поттик за реформи. Годините што следеа донесоа усвојување на нови закони и прописи насочени кон зајакнување на финансиската стабилност, како што е т.н. Законот Dodd-Frank во САД, кој имаше за цел да ја зголеми транспарентноста на финансискиот пазар и да ги намали ризиците што ги преземаат банките.
Но, иако финансискиот систем е стабилизиран, наследството на Lehman Brothers се уште е присутно. Милиони луѓе ширум светот ги загубија своите работни места, заштедите и домовите како резултат на кризата. Довербата во финансиските институции беше трајно нарушена, а многумина сè уште ги критикуваат тогашните лидери за начинот на кој управуваа со кризата.
Банкротот на Lehman Brothers не беше само финансиска катастрофа, туку и пресвртница во начинот на кој се гледаат глобалните пазари и ризиците кои доаѓаат со прекумерната финансиска слобода. Воведувањето на построги регулаторни мерки и промените во политиките за супервизија на банките беа клучните одговори на оваа криза, но многу експерти сè уште дебатираат дали овие мерки се доволни за да се спречат идни слични катастрофи.
Кризата од 2008 година останува потсетник за важноста на одговорното управување со ризикот и кревкоста на финансиските системи кои, кога ќе пропаднат, можат да ги повлечат со себе и цели економии.
