Одлуката на Иран да го ескалира својот конфликт со Израел со лансирање на стотици беспилотни летала и проектили дополнително ги зголемува ризиците од отворена војна меѓу двете земји, во која веројатно ќе бидат вклучени и САД. На крајот на краиштата, не е тајна дека израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху, кој е критикуван од многумина дома, долго време сака да ја уништи нуклеарната програма на Техеран. Некои во САД мислат слично. Зарем ова не е шансата на јастребите?
Во една статија објавена во октомври 2023-та година, тврдев, напиша главниот економски коментатор на „Financial Times“, Мартин Волф, дека таквата ескалација предизвикана од терористичкиот напад на Хамас против Израел е главната опасност за светската економија. Иако интензитетот на нафтата на светската економија е преполовен во текот на изминатите 50 години, нафтата останува главен извор на енергија. Значителни прекини во снабдувањето би имале големи негативни економски ефекти.
Покрај тоа, регионот на Персискиот Залив е убедливо најважниот светски производител на енергија: според статистичкиот преглед на светската енергија 2023-та година, тој содржи 48 отсто од докажаните резерви во светот и произведе 33 отсто од светската нафта во 2022-ра година според Управата за енергетски информации на САД, во 2018-та година една петтина од светските резерви на нафта поминале низ Ормускиот Теснец, на крајот од Персискиот Залив. Тоа е тесно грло на снабдувањето со енергија во светот. Војната меѓу Иран и Израел, во која веројатно ќе бидат вклучени и САД, може да биде погубна за него.
Светските економски лидери кои се собраа во Вашингтон оваа недела на пролетните состаноци на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Светската банка се обични гледачи: тие можат само да се надеваат дека мудриот совет ќе се одржи на Блискиот Исток. Ако навистина се избегне катастрофа, како би изгледала глобалната економија?
За ова прашање, како и обично, Светската економска перспектива (WEO) на ММФ нуди одредено осветлување. Не затоа што неговите предвидувања нужно ќе се покажат точни. Ако се случи нешто големо, тоа дефинитивно нема да биде случај. Но, публикацијата дава систематски преглед на тоа каде се наоѓа светот во моментов.
Накратко, како што објаснува во својот вовед Пјер-Оливие Гуринча, главниот економист на ММФ, неодамнешните перформанси на глобалната економија се значително подобри од очекуваните и покрај шоковите на бруто домашниот производ (БДП) и инфлацијата предизвикани од пандемијата, инвазијата на Русија против Украина, порастот на цените на суровините и наглото заострување на монетарната политика. Како што забележува, „и покрај многуте мрачни предвидувања, светот ја избегна рецесијата, банкарскиот систем се покажа главно отпорен, а големите полуразвиени пазари и економиите во развој не доживеаја ненадејни финансиски шокови“. Треба да се напомене дека скокот на инфлацијата не предизвика неконтролирани спирали на платите и цените. Севкупно, глобалната економија се покажа како поотпорна и очекувањата за инфлација поцврсто закотвени отколку што многумина очекуваа. Сето ова е добра вест.
Значајно, кумулативниот раст на БДП-то во 2022-ра и 2023-та година ги надмина проекциите на ММФ од октомври 2022-ра година за светската економија и за секоја значајна група во неа, освен за земјите во развој со ниски приходи (LIDC). Истото важи и за вработувањето, освен повторно во „LIDC“ и Кина. Економијата на САД беше особено раздвижена, но во еврозоната е многу помалку.
Интересно прашање е зошто заострувањето на монетарната политика имаше толку мал ефект врз БДП-то. Едно објаснување е дека фискалната политика дава поддршка, особено во САД. Друго објаснување е дека реалните каматни стапки всушност паднаа наместо да растат бидејќи инфлацијата беше толку висока. Тоа сега се менува. Трето е дека голем дел од хипотеките се со фиксна стапка: има особено големо зголемување на оваа пропорција во Британија. Покрај тоа, порастот на заштедите за време на пандемијата помогна во финансирањето на трошоците. Но, тоа сега е готово. Затегнатите монетарни политики сепак може да ги имаат своите ефекти со вообичаеното доцнење.
Додека краткорочните перформанси на светската економија се изненадувачки добри, долгорочните се спротивно. Забележливи падови на растот на реалниот БДП по глава на жител се забележани во светот уште од раните години на овој век. Колапсот на растот на „вкупната продуктивност на фактори“ (TFP) – најдобрата мерка за иновација – беше особено значаен. Во „LIDC“, растот на „TFP“ дури стана негативен помеѓу 2020-та и 2023-та година.
Забавувањето на растот на „TFP“ претставува повеќе од половина од вкупниот пад на економскиот раст. Според „WEO“, зголемувањето на погрешната распределба на капиталот и трудот во поединечни индустрии објаснува голем дел од забавувањето. Тоа може да се промени, но нема да биде лесно. Една од причините за ваквото забавување е веројатно губењето на динамиката во светската трговија, која секогаш е моќен извор на конкуренција.
Главните предности од најновиот „WEO“ се изненадувачки засилените неодамнешни економски перформанси, со исклучок на (загрижувачкиот) „LIDC“, но и значителното забавување на долгорочниот раст, главно поради забавувањето на растот на продуктивноста. Но, се разбира, има и големи неизвесности.
На позитивна нота, можеме да го видиме краткорочниот скок на фискалното олеснување поврзано со политичките избори. Позитивните изненадувања, особено во понудата на работна сила, може дополнително да го забрзаат падот на инфлацијата. Вештачката интелигенција би можела да даде голем поттик за бавниот раст на продуктивноста во целина. Успешните реформи можат да го забрзаат растот на потенцијалниот БДП. Но, од друга страна, растот на Кина би можел нагло да падне. Исто така, постојат премногу очигледни ризици за глобалната финансиска, фискална, политичка и геополитичка стабилност. Светската трговија може да биде погодена од протекционизам. Војната меѓу Израел, САД и Иран може да го разнесе Блискиот Исток со огромни последици по цените на енергијата и стоките. Најголеми жртви на ваквиот хаос ќе бидат, како и обично, најсиромашните.
„Можеби подобро од очекуваното се справивме со ударите, но одиме по тенок мраз и мора внимателно да газиме“, заклучува Волф.
