Во услови на стагнација во еврозоната – економијата на блокот не порасна од есента 2022-ра година – имаше блесоци на добри вести. Фактот дека јужна Европа одржува пристојна стапка на раст, додека северното јадро слабее, ако сè уште недоволно добива заслужено внимание, пишува европскиот економски коментатор на „Financial Times“, Мартин Сандбу.
Време беше – во интегрираната европска економија, посиромашните земји треба постепено да ги стигнат побогатите, пишува аналитичарот и потсетува дека економската конвергенција беше едно од големите ветувања и на единствениот пазар и на заедничката валута. Но, од 2009-та година, лошо замислените политички одговори на должничките кризи доведоа до дивергенција наместо конвергенција за јужна Европа, иако не, за среќа, за источните земји-членки. Комбинираната големина на економиите на Италија, Шпанија, Португалија и Грција денес е сосема иста во однос на онаа на Германија како што беше кога еврото беше воведено во 1999-та година.
Важноста на обновената конвергенција не може да се потцени – таа е во сржта на чувството за заедничка судбина на членките на ЕУ, без која политичката конвергенција е невозможна, потсетува Мартин Сандбу.
„Токму преку оваа леќа мораме да ја разгледаме итната одлука од 2020-та година за создавање фонд за закрепнување на пандемијата преку кој ЕУ може да се задолжува за несразмерно да ги поддржи инвестициите во своите посиромашни членки“, напиша авторот.
Според него, токму заканата од фатална дивергенција ја навела Германија да ги прифати „еврообврзниците“ и „трансфер унијата“, кои долго време беа анатема за Берлин. Имаше стравувања дека посиромашните земји од ЕУ нема да можат да ги израмнат огромните субвенции за пандемијата на Германија за нејзините компании. Резултирачката предност за германските извозници би ја поткопала вербата во самиот единствен пазар.
Исто така, конвергенцијата на која сме сведоци сега мора во голема мера да се припише на фондот за закрепнување, кој го намали притисокот врз јавните финансии на посиромашните земји, вети поддршка за продуктивни инвестиции и ги поттикна долго потребните реформи, рече аналитичарот.
Како лидерите го оценуваат искуството на фондот за наплата ќе влијае на многу главни политички одлуки што треба да се донесат во ЕУ во следните неколку години. Значи, кои се поуките од тоа?
Прво, храбрата одлука пред четири години се исплатеше, Сандбу е нагласен. Експертот објаснува дека и покрај наводниот отпад и измама, фондот за обновување по пандемијата на коронавирусот (т.е. средствата од плановите за закрепнување) работел како што се очекувало. Поголемите приматели на средствата уживаа повисоки стапки на раст, со што се рестартира, барем засега, економската конвергенција ветена од единствениот пазар и единствената валута. Одржувањето на ова е неопходен услов за Европа како целина да ги зајакне своите перформанси и како политички и како економски фактор.
Втората лекција е дека иако првичната мотивација за фондот за опоравување најверојатно исчезнала со коронавирусот и неговите шеми за отсуство и поддршка на бизнисот, се чини дека нешто многу слично на првичното образложение ќе остане. Политичката определба за декарбонизација, дигитализирање и заштита на европските економии ќе бара посилни јавни стимулации за деловни инвестиции. Иако постојат многу глупави начини за субвенционирање, најглупаво е да немате таква политика, со реален ризик дека побогатите и поголемите земји повторно ќе трошат повеќе отколку што можат другите.
Бидејќи посиромашните земји се чувствуваат заостанати во трката за субвенции, политичката одржливост на единствениот пазар е загрозена. На крајот на краиштата, ова е причината зошто ЕУ има систем за контрола на субвенциите од светска класа. Но, сакале или не, живееме во свет каде што повеќето од нашите политички цели и предизвици се оние кои пазарите сами по себе не можат да ги исполнат, без разлика колку се конкурентни и изедначени. Потребата од поголема јавна потрошувачка за инвестиции е се појасна, прашање е дали таа ќе биде национална или паневропска.
Трето, фондот за опоравување докажа дека е можно работите да се прават на поинаков и подобар начин, смета Мартин Сандбу. Ова не беше прв масовен трансфер во посиромашните земји-членки, туку едноставно прв финансиран со заеми, потсети тој, додавајќи дека одамна постојат „кохезиони фондови“, кои насочуваат средства во најнеразвиените економски региони на ЕУ и кои сочинуваат околу една третина од буџетот на Унијата.
Некои од најголемите нето-придонесувачи во буџетот на ЕУ тивко сугерираа дека моделот на фондот за опоравување, со строги и специфични пресвртници што треба да се поминат за да се исплатат ветените средства, е подобар начин за управување со трансферите меѓу земјите од ЕУ. Се вели дека Европската комисија подготвила планови да го направи кохезионото финансирање повеќе базирано на перформанси.
„Затоа, не обрнувајте внимание на негирањата дека кохезионото финансирање може да се промени или дека фондот за закрепнување може да се обнови или прошири. Како што ЕУ се приближува до нејзиниот следен седумгодишен буџетски циклус, за прв пат по долго време толку многу е во прашање“, заклучува Сандбу.
