Понекогаш се чувствува како светот да гори. Европа ја зафати топлотен бран кој во Италија го доби прекарот settimana infernale – „пеколна недела“. Температури над 50 степени Целзиусови се забележани во Кина и САД, каде што кеси се полнеа со мраз за да се користат за ладење на болничките пациенти. Обединетото кралство штотуку го имаше најтоплиот јуни досега.
Велика Британија забележа температура над 40 степени за прв пат во 2022 година. Минатогодишниот топлотен бран предизвика 60.000 смртни случаи низ Европа. Не е ни чудо што Обединетите нации предупредија дека сега живееме во ера на „глобално вриење“.
„Мислам дека е многу важно да се разбере дека тоа веќе не е само нешто што е далеку од нас или нешто во иднина. Сега навистина го гледаме тоа“, вели проф. Лизи Кендон од Met Office.
Што значат климатските промени за нашите тела и нашето здравје?
„Значи, што значат климатските промени за нашите тела и нашето здравје? Имам тенденција обилно да се потам кога е жешко, но ме поканија да учествувам во експеримент со топлина“, пишува новинарот на Би-Би-Си Џејмс Галагер.
Професорот Демијан Бејли од Универзитетот во Јужен Велс му овозможи да се сретне со топлотниот бран. Така, ќе започнеме од 21 степен, потоа ќе го подигнеме термостатот на 35 и потоа на крајот до 40,3 степени – што е еквивалент на најтоплиот ден во Британија.
„Ќе се испотите и физиологијата на вашето тело значително ќе се промени“, предупредува професорот Бејли.
Дуото влегува во комора, просторија опремена со уреди кои можат прецизно да ја контролираат температурата, влажноста и нивото на кислород во херметички затворен простор.
„Сум бил овде еднаш претходно за да ги истражам ефектите од студот. Но, челичните ѕидови, тешките врати и малите отвори добиваат ново значење во очекување на зголемените температури“, пишува Галагер.
“Се чувствувам како да зјапам надвор од мојата рерна. Температурата започнува на совршено удобни 21 степен кога ќе дојде првата инструкција на Бејли за целосно соблекување. Не бев воодушевен, но професорот ме уверува дека ќе пресметаме колку се потам гледајќи како се менува мојата тежина.
Потоа сум поврзан со серија алатки кои ја следат температурата на мојата кожа и внатрешните органи, отчукувањата на срцето и крвниот притисок. Додатокот за устата го анализира воздухот што го издишувам, а ултразвукот го испитува протокот на крв во мојот мозок преку каротидните артерии на мојот врат.
„Крвниот притисок работи добро, пулсот работи добро, сите физиолошки сигнали ми кажуваат во овој момент дека сте во добра форма“, вели професорот.
Мораме да завршиме брз тест на мозокот – меморирање листа од 30 зборови – и потоа температурата почнува да расте. Моето тело има една едноставна цел – да ја одржува основната температура околу срцето, белите дробови, црниот дроб и другите органи на околу 37 степени.
„Термостатот во мозокот, или хипоталамусот, постојано ја тестира температурата и потоа ги испраќа овие сигнали за да се обиде да ја одржи“, објаснува професорот Бејли.
Ќе паузираме на 35 степени за да направиме дополнителни мерења. Сега е топло овде. Не е непријатно, но не би сакал да работам или вежбам во оваа средина.
„За време на експериментот изгубив повеќе од една третина од литар вода“
Некои промени во моето тело веќе се јасни. Изгледам поцрвено. Бејли
исто така, тој е заглавен овде со мене. Тоа е затоа што крвните садови во близина на површината на кожата се отвораат за да ѝ олеснат на топлата крв да ја исфрли топлината во воздухот.
И јас се потам – досега потта не капе, блеска – и како што испарува потта, ме лади. Потоа продолжуваме до 40,3 степени и сега чувствувам дека топлината ме обзема.
„Растот не е линеарен, туку експоненцијален. Петте степени не звучат како многу, но всушност е многу поголем предизвик физиолошки“, вели професорот Бејли.
Мило ми е што не одиме повеќе. Кога ќе ја повлечам раката на челото, сè е влажно. Време е да се повторат тестовите.
Откако ја фрлив мојата испотена облека на подот, ја соблеков и се искачив на вагата, бев шокиран кога сфатив дека изгубив повеќе од една третина од литар вода за време на експериментот.
Јасна е и цената на отворањето на сите крвни садови во близина на мојата кожа за да ја изгубам топлината. Моето отчукување на срцето значително се зголеми и на 40 степени пумпа дополнителен литар крв во минута низ телото отколку на 21 степен.
Ова дополнително оптоварување на срцето е причина за зголемување на смртните случаи од срцев и мозочен удар кога температурите се зголемуваат. И додека крвта оди према кожата, мојот мозок е во загуба. Протокот на крв се намалува, а исто така и мојата краткорочна меморија.
Но, главната цел на моето тело – да одржува внатрешна температура од околу 37 степени – беше постигната.
„Вашето тело работи доста добро за да се обиде да ја одбрани таа основна температура, но секако бројките сугерираат дека не сте исти на 40 степени како на 21, а помина помалку од еден час“, изјави професорот Бејли за Би-Би-Си.
Во овој експеримент беше променета само температурата, но уште еден клучен фактор што треба да се земе предвид е количината на водена пареа во воздухот – влажноста. Ако некогаш сте се чувствувале многу непријатно во парна ноќ, тогаш може да ја обвините влажноста што ја намалува способноста на нашето тело да се лади.
Самото потење не е доволно – само кога потта испарува во воздухот ни дава ефект на ладење. Кога веќе има високи нивоа на вода во воздухот, потта потешко испарува.
Дамјан ја задржа влажноста на 50% (не е невообичаено за Обединетото кралство), но истражувачите од Државниот универзитет во Пенсилванија во САД тестираа голем број здрави млади возрасни луѓе на различни комбинации на температура и влажност. Тие го бараа моментот кога основната телесна температура ќе почне брзо да расте.
„Тогаш станува опасно. Нашата внатрешна температура почнува да расте и тоа може да доведе до откажување на органите“, вели истражувачката Рејчел Котл.
А таа опасна точка се достигнува на пониски температури кога влажноста е висока. Проблемот е што топлотните бранови не само што стануваат почести, подолготрајни и посилни, туку стануваат и повлажни, вели Котл.
Тој истакнува дека минатата година Индија и Пакистан беа погодени од силен топлотен бран со критични температури и висока влажност: „Тоа дефинитивно е „сегашен“ проблем, а не иден проблем.
„Кога централната температура се искачи на околу 41-42 степени, почнуваме да гледаме значителни проблеми“
Човечкото тело е приспособено да функционира на централна температура од околу 37 степени. Ние сме повеќе склони кон несвестица бидејќи јадрото се приближува до 40 степени. Високите внатрешни температури ги оштетуваат ткивата на нашето тело, како што се срцевиот мускул и мозокот. На крајот ова станува смртоносно.
„Кога централната температура се искачи на околу 41-42 степени, почнуваме да гледаме значителни проблеми, а ако не се лекува, лицето ќе умре, подлегнувајќи на хипертермија“, вели Бејли.
Овој феномен – топлотен удар – бара итна медицинска помош.
Способноста на луѓето да се справат со топлината варира, но возраста и лошото здравје можат да не направат многу поранливи, а температурите во кои некогаш уживавме на одмор може да бидат опасни подоцна во животот.
„Денес ќе ја напуштите лабораторијата со насмевка на лицето – сите овие статистики кои доаѓаат ми кажуваат дека сте подготвени за предизвикот и сте завршиле многу добра работа“, изјави професорот Бејли за Би-Би-Си.
Но, возраста, срцевите заболувања, болестите на белите дробови, деменција и некои лекови значат дека телото веќе работи понапорно за да продолжи да функционира и е помалку способно да реагира на топлина.
„За тие луѓе, секој ден е физиолошки предизвик, а кога ќе фрлите дополнителна топлина и влажност, понекогаш тие не можат да се справат со тој предизвик“, објасни Бејли.
Многу совети за справување со жештините се очигледни и добро познати – останете под сенка, носете широка облека, избегнувајте алкохол, разладете ја куќата, не вежбајте во најтоплиот дел од денот и пијте течности.
„Друг совет е да не се изгорите од сонце. Блага изгореница може да ја оневозможи вашата способност за терморегулација или пот до две недели“, вели Бејли.
Но, справувањето со топлината е нешто на што би требало да се навикнеме. Без акција за климатските промени, најтоплиот летен ден во Британија може да забележи пораст од шест степени до крајот на векот, заклучи професорката Лизи Кендон.
