Министрите за енергетика на Европската унија денеска се состануваат за да разговараат за реформата на енергетскиот пазар, за која се зборуваше уште во 2022-ра година, кога енергетската криза беше на врвот. Сега ситуацијата на пазарите е многу помирна и страните веќе се расправаат за тоа како треба да изгледаат промените и дали воопшто ќе ги има.
Сепак, во што се состои реформата која се очекува официјално да биде претставена на 14-ти март.
Минатата година рекордната цена на гасот доведе до рекордна цена на струјата во Европа. Ова е главно нормално, повеќето производствени капацитети на Стариот континент користат гас за производство на електрична енергија. Но, врзувањето на пазарот доведе до раст на цените на производителите кои не користат гас – нуклеарните и термоцентралите и зелените капацитети.
Затоа, една од целите на реформите на енергетскиот пазар е заштита на потрошувачите и гаранција дека зелената енергија, чиј удел се повеќе расте, ќе се најде на пазарот по ниски цени. Како и дека пазарите ќе бидат заштитени од привремени ценовни шокови.
Но, не сите земји во ЕУ се подготвени да дојдат до значителна промена на енергетските пазари. Франција, Шпанија и Грција се залагаат за длабока трансформација. Според извори на „Reuters“, Мадрид се залага за реформа за да им се овозможи на националните регулатори да склучуваат долгорочни договори со производителите на електрична енергија по фиксни цени.
За нуклеарните и зелените централи, т.н договори за разлика, односно договор со земјата за снабдување по цени засновани на просечно производство. Во случај на разлика во цената на пазарот, доколку е пониска од онаа во договорот, производителите добиваат надомест.
Според претставниците на Франција, овие предлози ќе доведат до стабилно инвестициско опкружување за производителите на електрична енергија, а за потрошувачите, поголема предвидливост. За Париз, реформата на енергетскиот пазар би можела да даде одговор на субвенциите на индустријата доделени во САД и Кина и да им помогне на бизнисите во ЕУ да останат конкурентни.
Но, во другиот табор, на чело со Германија и Данска, не сакаат толку сериозни промени и раздвижување на системот изграден со децении. Енергетскиот пазар на ЕУ функционира добро со години и обезбедува ниски цени на електричната енергија, ги поддржува зелените производители и помага да се избегнат прекини на струја и недостиг.
Тие се залагаат за само ограничени промени, на пример, потрошувачите можат лесно да ги потпишуваат своите договори и да се префрлат од фиксни на пазарни стапки или обратно.
ЕК од самиот почеток почна да работи на промени за да се прекине врската меѓу цената на гасот и струјата. Ова значи редизајнирање на постојните пазарни цени. Извори на „Reuters“, пак, коментираат дека во Брисел се подготвени за многу посериозни реформи.
По јавните консултации, се чини веројатно дека комисијата ќе предложи правила на ниво на ЕУ за договори за разлика, но страните ќе можат да ги применуваат на доброволна основа. Исто така, постои опција сите нови државни производители на електрична енергија да бидат врзани со договори за разлика. Сепак, консултантите стравуваат дека ова може да ги ограничи инвестициите во зелена енергија.
Според аналитичарите, значајните промени на пазарот навистина тешко ќе ги прифатат инвеститорите и ќе го стават на ризик развојот на зелените капацитети. Обновливите извори на енергија се одговорот на ЕУ за прекините на руските фосилни горива и климатските промени.
Што и да одлучат министрите за енергетика на ЕУ и на ЕК, реформата на енергетскиот пазар ќе треба да биде одобрена од Европскиот парламент и најмалку 15 земји на состанокот на Европскиот совет. Вообичаено, за вакви пакети се дебатира повеќе од една година, но Франција инсистира дека овој пат реформата ќе се случи многу побрзо, најдоцна до крајот на 2023-та година.
Во Германија, пак, не се согласуваат дека вакви сериозни промени треба да се направат набрзина.
Реформата на енергетскиот пазар има уште едно ограничување, претстојните избори за Европскиот парламент, кои ќе се одржат во пролетта 2024-та година. Тие можат значително да ги одложат реформите доколку преговарачките страни не ги расчистат спорните страни.
