Руската инвазија на Украина предизвика страшни страдања на граѓаните на таа земја, додека во САД и Европа иницираа барања за зголемување на трошоците за оружје. Иако оваа војна е трагедија за целиот свет, група луѓе имаат корист од неа: американските производители на оружје.
Дури и пред избувнувањето на конфликтот, извршните директори на големите компании за оружје изјавија дека тензиите во Европа може да влијаат на растот на нивниот профит. Во разговор со инвеститорите во јануари 2022 година, извршниот директор на Raytheon Technologies, Грег Хејс, се пофали дека можноста за конфликт во Источна Европа и другите глобални жаришта би била добра за бизнисот, додавајќи дека „сведоци сме, би рекол, можности за меѓународна продажба“. Тензиите во Источна Европа, тензиите во Јужното Кинеско Море, сето тоа влијае на трошоците за одбрана таму. Така што целосно очекувам дека ќе видиме некаква корист од тоа“.
Кон крајот на март, откако започна инвазијата на Украина, Хејс во интервју за Harvard Business Review го бранеше начинот на кој неговата компанија ќе профитира од конфликтот: „Нема да се извинувам за тоа. Тука сме да ја браниме демократијата, а факт е дека со тек на време ќе имаме некаков бизнис бенефит од тоа. Сè што денес се испраќа во Украина, се разбира, доаѓа од залихи, било од Министерството за одбрана или од нашите сојузници во НАТО, и сето тоа е одлична вест. Во одреден момент ќе треба да ги надополниме тие залихи, па бизнисот ќе напредува во наредните години“.
Оружје за Украина, профит за продавачите
Војната во Украина е навистина задоволство за таквите како Raytheon и Lockheed Martin. Пред се, ќе има договори за набавка на оружје, како што е противвоздушната ракета „Стингер“ и противтенковската ракета „Јавелин“, кои Вашингтон веќе и ги испорачува на Украина во илјадници парчиња. Поголем прилив на профит се очекува и од повоениот пораст на инвестициите во националната безбедност на САД и Европа.
Навистина, директните трансфери на оружје за Украина се одраз на само дел од дополнителните плаќања на американските воени договарачи. Само оваа фискална година им се гарантираат значителни придобивки од Иницијативата за безбедносна помош на Пентагон во Украина (УСАИ) и програмата за странско воено финансирање на Стејт департментот: обете финансираат американско оружје и друга опрема, како и воена обука. Ова се двата примарни канали за воена помош за Украина откако Русија го окупираше Крим во 2014 година. Оттогаш, Соединетите Држави доделија околу 5 милијарди долари безбедносна помош за таа земја.
Според Стејт департментот, САД дале таква воена помош за да и помогнат на Украина „да го зачува територијалниот интегритет, да ги обезбеди границите и да ја подобри интероперабилноста со НАТО“. Така, кога минатата година започна акумулацијата на руските војници на украинската граница, Вашингтон веднаш го подигна влогот. На 31 март 2021 година, Европската команда на САД прогласи „потенцијална непосредна криза“, имајќи предвид дека веќе има 100.000 руски војници долж границата и на Крим. Кон крајот на минатата година, администрацијата на Бајден испрати 650 милиони долари оружје во Украина, вклучително и противвоздушна и противтенковска опрема како што е компанијата за противтенковски ракетни проектили Javelin Raytheon / Lockheed Martin.
И покрај високите нивоа на американска воена помош, руските трупи ја нападнаа Украина во февруари. Оттогаш, Соединетите Американски Држави ветија околу 2,6 милијарди долари воена помош, според извештаите на Пентагон, со што администрацијата на Бајден ѝ донесе вкупно повеќе од 3,2 милијарди долари помош, а таа сума ќе продолжи да расте.
Дел од таа помош беше вклучена во мартовскиот пакет за итна помош за Украина, кој бараше директна набавка на оружје од одбранбената индустрија, вклучувајќи беспилотни летала, ракетни системи со ласерски наведување, митралези, муниција и друго. Големите воено-индустриски корпорации сега ќе бараат договори со Пентагон за испорака на тоа дополнително оружје, додека се подготвуваат да ги надополнат залихите на Пентагон испразнети по испораките во Украина.
Повеќе од половина од уделот на Пентагон од 6,5 милијарди долари во пакетот итни трошоци за Украина е наменет за надополнување на залихите на Министерството за одбрана. Севкупно, пратениците издвоија 3,5 милијарди долари за потфатот, 1,75 милијарди долари повеќе отколку што побара претседателот. Тие, исто така, го зголемија финансирањето за 150 милиони долари преку програмата на Стејт департментот за странски воени инвестиции, во име на Украина. Овие суми не го вклучуваат итното финансирање на трошоците за набавка на оружје и одржување на Пентагон.
Претседателот Бајден неодамна потврди дека „ќе и даде оружје на Украина да се бори и брани во сите тешки денови што претстојат“.
Друга колатерална придобивка од војната за Lockheed, Raytheon и другите трговци со оружје е притисокот од претседателот на Претставничкиот дом Адам Смит (демократите од Вашингтон) заедно со републиканецот Мајк Роџерс од Алабама да го забрзаат производството на противвоздушната ракета од новата генерација што ќе ја замени ракетата Стингер. На разгледувањето на кандидатурата во Конгресот, Вилијам ЛаПланте, најновиот кандидат за шеф за набавки во Пентагон, рече дека на Америка и треба зголемено производство на бомби, проектили и беспилотни летала.
Рудникот за злато на Пентагон
За американските производители на оружје, најголемата придобивка од војната во Украина не е сегашната продажба на оружје, без разлика колку е значајна, туку промената на тонот на актуелната дебата за трошоците на Пентагон. Се разбира, претставниците на овие компании веќе наголемо шират приказни за долгорочниот предизвик кој го поставува Кина, што е крајно претерана закана, но руската инвазија падна како подарок од небото: ултимативен повик да се соберат заговорници за поголеми воени расходи. Дури и пред војната, се очекуваше Пентагон да добие најмалку 7,3 трилиони долари во текот на следната деценија, што е многу повеќе од трошоците на планот на претседателот Бајден, Build Back Better за јавни инвестиции во социјалните програми, инфраструктурата и животната средина во вредност од 1,7 трилиони долари, кои членовите на Конгресот, за кого планот беше „премногу скап“, веќе го блокираа. Исто така, треба да се има предвид дека, со оглед на моменталниот скок на трошоците на Пентагон, лесно може да се случи 7,3 трилиони долари да бидат само почетната сума.
Навистина, претставници на Пентагон, како заменик-секретарот за одбрана Кејтлин Хикс, веднаш се осврнаа на Украина во објаснувањето на предлог буџетот на администрацијата на Бајден за рекордни 813 милијарди долари и ја опишаа руската инвазија како „акутна закана за светскиот поредок“. Некогаш ваквото буџетско барање за фискалната 2023 година би било зачудувачки, бидејќи е повеќе од издвојувањето за оружје во екот на војните во Кореја и Виетнам, а за над 100 милијарди долари го надминува она што Пентагон го добиваше годишно во текот на Студена војна.
Но, и покрај астрономските бројки, републиканците во Конгресот, на кои им се придружија значителен број демократски колеги, веќе бараат повеќе. Четириесет републикански членови на Комитетот за вооружени служби на Претставничкиот дом и Сенатот испратија писмо до претседателот Бајден во кое бараат зголемување на воените трошоци за 5%, што потенцијално може да значи до 100 милијарди долари. На типичен начин, Елејн Лурија (демократ од Вирџинија), претставник на областа во близина на военото бродоградилиште Њупорт Њуз на Хантингтон Ингалс, ја обвини администрацијата за „уништување на морнарицата“ затоа што размислувала да ги отфрли старите бродови за да направи пат за нови. Таа се жали и покрај планот на морнарицата да потроши неверојатни 28 милијарди долари на нови бродови во фискалната 2023 година.
Чија корист
Планираното зголемување на бродоградбата е дел од предложениот фонд од 276 милијарди долари за набавка на оружје, како и за понатамошно истражување и развој, покриени со новиот буџет – кој е главен извор на приход за 5-те најголеми договарачи на оружје: Lockheed Martin, Boeing, Raytheon, General Dinamics и Northrop Grumman. Тие компании веќе делат повеќе од 150 милијарди долари годишно преку договори со Пентагон, а износот значително ќе се зголеми доколку администрацијата и Конгресот го реализираат својот план. За поширок контекст, доволно е да се каже дека само во фискалната 2020 година, само една од тие 5 компании, Lockheed Martin, инкасирала договори со Пентагон во вредност од 75 милијарди долари. Тоа е значително повеќе од целиот буџет на Стејт департментот, што е драматичен доказ за тоа колку приоритетите на Вашингтон се нарушени, и покрај ветувањето на администрацијата на Бајден „да ја стави дипломатијата на прво место“.
Списокот на вооружени желби на Пентагон за фискалната 2023 година е истовремено и каталог на очекуваната заработка на големите изведувачи. На пример, предложениот буџет во фискалната 2023 година за нова подморница со балистички проектили од класата Колумбија, направена од General Dynamics Electric Boat од југоисточниот дел на Конектикат, се зголеми од 5 милијарди долари на 6,2 милијарди долари. Цената на копненото оружје за стратешко одвраќање, новата интерконтинентална балистичка ракета (ICBM) на Northrop Grumman, ќе се зголемува за околу една третина годишно, на 3,6 милијарди долари. За категоријата „противракетна одбрана и уништување“, за која се специјализирани Boeing, Raytheon и Lockheed Martin, предвидено е издвојување од над 24 милијарди долари. Вселенски системи за предупредување за проектили, формирани од администрацијата на Трамп, ќе скокнат од 2,5 милијарди во фискалната 2022 година на 4,7 милијарди долари според предлог-буџетот за оваа година.
Меѓу различните зголемувања, имаше едно изненадување: предложено намалување на набавката на проблематичните борбени авиони Lockheed Martin F-35, од 85 на 61 авион во фискалната 2023 година. Причината е јасна. Авионот има повеќе од 800 идентификувани недостатоци во дизајнот, а проблемите со неговото производство и перформанси се легендарни.
За среќа на Lockheed Martin, намалената нарачка не е придружена со пропорционално намалување на финансирањето. Додека бројот на новопроизведени авиони ќе се намали за една третина, реалните буџетски средства за Ф-35 ќе се намалат за помалку од 10%, од 12 на 11 милијарди долари, што е повеќе од вкупниот дискреционен буџет на Центрите за контрола и превенција на болести.
Откако Lockheed Martin го доби договорот за борбените авиони Ф-35, трошоците за развој се удвоија, додека доцнењето на производството го забави проектот за речиси една деценија. Меѓутоа, војската купила толку многу од овие авиони што производителите не можат да ја следат побарувачката за резервни делови. Ф-35 не може ни да се тестира, бидејќи се уште не е комплетиран потребниот софтвер за симулација и не се знае кога ќе биде. Значи, Ф-35 е уште со години далеку од целосно производство, ако воопшто се планира.
Бројните системи за оружје на кои им е гарантирано дарежливо финансирање поради војната во Украина се толку опасни или нефункционални што, како борбениот авион Ф-35, треба да бидат укинати. Земете ги на пример, новите интерконтинентални балистички проектили (ICBM). Поранешниот министер за одбрана Вилијам Пери ја опиша ICBM како „едно од најопасните оружја во светот“, бидејќи претседателот има само неколку минути да одлучи дали да го лансира во кризна ситуација, што значително го зголемува ризикот од случајна нуклеарна војна предизвикана од лажно предупредување. Нема смисла да се купуваат носачи на авиони за 13 милијарди долари, особено затоа што најновата верзија има проблеми дури и со полетувањето и слетувањето на авионите и е поподложна на напади од ракети со голема брзина од новата генерација.
Малкуте позитивни страни во новиот буџет, како што е одлуката на морнарицата да повлече непотребен и нефункционален крајбрежен воен брод, тип на брод со повеќе задачи од кои ниту една не ја врши правилно, лесно може да пропадне благодарение на изградбата и одржувањето на одделни држави и окрузи. Во Претставничкиот дом има моќна група за борбените авиони, која во 2021 година собра поддршка од повеќе од една третина од членовите на Конгресот за барањето да се купат повеќе авиони Ф-35 отколку што бараа Пентагон и воздухопловните сили, што несомнено ќе се случи повторно оваа година. Групата за бродоградба, со која копретседаваат конгресмените Џо Кортни (демократ од Конектикат) и Роб Витман (републиканец од Вирџинија), ќе се бори против планот на морнарицата да ги повлече старите бродови за да купи нови.
„Коалицијата ICBM“, која ја сочинуваат сенатори од земји каде што има производство за ICBM, има речиси совршена оценка во спречувањето на намалувањето на средствата за оружје, а се очекува успешно да ја одбрани буџетската распределба и оваа година.
Кон нова политика
Дизајнирањето разумна, реална и прифатлива одбранбена политика е секогаш предизвик, а ќе биде уште потешко поради војната во Украина. Сепак, со оглед на тоа каде одат доларите, би требало да вреди за трудот. Новиот пристап треба да го намали бројот на приватни договарачи со Пентагон за продажба на оружје, што се однесува на стотици илјади луѓе ангажирани на различни начини. Се проценува дека со намалувањето на трошоците за трговците со оружје за 15% би значело заштеда од околу 262 милијарди долари во текот на 10 години.
Тридеценискиот план на Пентагон за „модернизација“ од 2 трилиони долари за изградба на нова генерација нуклеарни бомбардери, проектили и подморници, со нови боеви глави, треба да биде укинат во согласност со некаква стратегија за нуклеарно одвраќање развиена од организацијата за нуклеарна политика Global Zero. Зачудувачките размери на глобалното воено присуство на САД – кое едноставно повикува на продолжување на конфликтот, со повеќе од 750 воени бази расфрлани низ сите континенти, освен Антарктикот и антитерористичките операции во 85 земји – треба радикално да се намали.
Според Работната група за одржлива одбрана на Центарот за меѓународна политика, како и анализата на алтернативните пристапи за одбрана спроведена од Канцеларијата за буџет на Конгресот, дури и релативно минималистички стратегиски преглед би можел да заштеди најмалку 1 трилион долари во текот на следната деценија, доволно за инвестиции во јавното здравје, спречување или ублажување на најлошите ефекти од климатските промени или барем првично намалување на рекордните нивоа на нееднаквост во приходите.
Се разбира, ниту една од овие промени нема да се случи без спротивставување на моќта и влијанието на воено-индустриско-конгресниот комплекс, што е итна и тешка задача во време кога во Европа се пролева крв. Но, тоа е борба вредна за труд, за безбедноста на светот и иднината на планетата. Едно е сигурно: новата златна треска на трошење за „одбрана“ ќе биде катастрофална за сите нас надвор од воениот комплекс.
