Новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп минатата недела рече дека членките на НАТО треба да потрошат 5% од својот бруто домашен производ (БДП) на одбраната – огромно зголемување од сегашната цел од 2% и ниво што во моментов не го достигнува ниту една земја во алијансата , вклучително и Соединетите Американски Држави, објави „Reuters“.
Коментарите на Трамп потсетуваа на неговиот акцент на трошоците за НАТО за време на неговиот прв мандат и неговите закани дека нема да ги брани сојузниците кои не ја исполнуваат целта.
Официјални лица од земјите на НАТО рекоа дека се согласиле дека трошоците за одбрана треба да се зголемат, но не го поддржуваат нивото од 5 отсто, што според аналитичарите би било политички и економски невозможно за речиси сите земји-членки.
Сепак, нова цел најверојатно ќе биде договорена на самитот на НАТО во Хаг во јуни, поради загриженоста дека Русија би можела да нападне земја на НАТО по Украина, како и заканите на Трамп, забележува „Reuters“. Главните отворени прашања се која ќе биде оваа нова цел и дали ќе биде доволна за да го задоволи Трамп, посочува агенцијата.
„Не мислам дека тоа ќе биде 5 проценти, што би било невозможно за речиси сите земји во светот во моментов“, изјави италијанскиот министер за одбрана Гидо Крозето пред италијанскиот парламент минатата среда.
„Целта од 5 отсто е повеќе отколку што троши која било членка на НАТО во моментов“, посочува „Politico“.
Минатата година, САД потрошиле 3,4 отсто од својот БДП за одбрана. Полска е најблиску до оваа бројка, со 2024-та година има потрошено 4,12%, а оваа година има за цел да ја зголеми оваа потрошувачка на 4,7%.
Трошоците за одбрана обично се повисоки колку една земја е поблиску до Русија, а трите балтички држави драматично ги зголемија своите воени буџети, забележува „Politico“.
„Ова е пораката што Естонија ја стои со години“, рече естонската премиерка Кристен Михал како одговор на барањето на Трамп. Естонија годинава за одбрана ќе потроши 3,7 отсто од БДП-то.
Шведска, која минатата година одвои 2,1% од БДП-то за одбраната, исто така смета дека е добра идеја да се трошат повеќе.
„Во Шведска постои широк консензус дека треба да инвестираме повеќе во нашата одбрана. Американските влади одамна ги повикуваат европските земји да ги зголемат трошоците за одбрана и да преземат повеќе од нивните трошоци за одбрана. Ние го делиме ова мислење“, изјави шведската министерка за надворешни работи Марија Малмер Стенергард.
Сепак, многу европски земји се соочуваат со буџетски ограничувања и имаат потешкотии да ја постигнат дури и целта од 2 отсто, коментира „Politico“.
Германија годинава ќе има потешкотии да го достигне прагот од 2 отсто, но лидерот на опозициските демохристијани Фридрих Мерц, кој речиси сигурно ќе победи на предвремените сојузни избори закажани за следниот месец, не ги сфаќа зборовите на Трамп буквално.
„Два, три или пет проценти, во принцип не е важно – важно е да го направиме она што е потребно за да се заштитиме“, изјави тој за националните медиуми.
Сепак, германскиот експерт за надворешна политика Ралф Штегнер од владејачката германска Социјалдемократска партија барањето на Трамп го нарече „целосно лудило“.
Во меѓувреме, Франција се обидува да најде начин да продолжи да ги зголемува трошоците за одбрана, бидејќи буџетскиот процес на земјата е заглавен од политичка несигурност, а Британија не постави јасна временска рамка за постигнување на целта од 2,5%.
Чешката влада минатата недела објави дека ќе го достигне прагот од 2 отсто за прв пат во својата историја.
„Реално е да се зборува за 3 отсто за неколку години“, рече тогаш премиерот Петар Фиала.
Додека САД не трошат најголем процент од БДП-то за НАТО, големината на нивната економија значи дека Вашингтон носи поголем дел од товарот во алијансата од другите земји, забележува „Politico“.
Во 2023-та година на пример, на САД отпаѓаат 68% од трошоците на НАТО, или 916 милијарди долари, според статистиката составена од Стокхолмскиот меѓународен институт за мировни истражувања. На европските земји членки на алијансата отпаѓаат само 28% од трошоците.
Скокот предложен од Трамп, сепак, е толку екстремен што би ги оптоварил буџетите на сите земји-членки, можеби со исклучок на Полска.
Згора на тоа, неговото барање изгледа чудно во позадината на домашните политички повици на Трамп за кратења на владините трошоци, кои беа клучен дел од неговата изборна кампања, коментира „Politico“.
Затоа некои аналитичари сметаат дека повикот за зголемување на трошоците за одбрана на 5% од БДП е трик.
„Ми се чини дека поентата на ова барање е тоа што е дизајнирано така што нема да биде исполнето. Поентата на барањето од 5 проценти се чини е дека е недостижно – се чини дека намерата е земјите да не успеат да го исполнат“, напиша Рут Дирмонд, виш предавач на Катедрата за воени студии на Кралскиот колеџ во Лондон, во објава на социјалната мрежа „X“.
„Мислам дека зголемувањето на трошоците за одбрана на 3,5% може да биде сфатено како пореално од Европејците“, рече Рафаел Лос, политички соработник во Европскиот совет за надворешни односи, кој ја истражува безбедноста и одбраната во евроатлантската област. „Сепак, песимистичкото сценарио е дека тој навистина сака да ја извади Америка од НАТО и да го охрабри Путин да го прави она што го сака“, предупредува Лос.
Трамп може да се согласи на помало зголемување, вели Јан Лесер, шеф на бриселската канцеларија на германскиот фонд „Маршал“. „Но, дури и 3% или 3,5% би биле недостапни за многу земји-членки“, предупредува тој.
Аналитичарите сметаат дека претстојат долги и тешки преговори меѓу идната американска администрација и нејзините европски сојузници, но посочуваат дека кога станува збор за трошење повеќе пари, може да се постигне компромис.
Доколку Трамп изврши сериозен притисок за постигнување на целта од 5%, Европејците можеби ќе одлучат да потрошат најголем дел од тие пари за изградба на сопствена одбранбена индустрија наместо да купуваат американско оружје, посочува „Deutsche Welle“. И може да се постигне уште една зделка – да се потроши помалку од 5% од БДП-то, но да се издвои поголем дел од средствата за купување оружје од американски производители, забележуваат германските медиуми.
Сепак, ова може да се покаже невозможно поради веќе преоптоварениот одбранбено-индустриски капацитет, коментира „Wall Street Journal“. Европа има потешкотии да ја произведе муницијата што се обврза да и ја испорача на Украина, а САД се соочуваат со заостанати производствени и тешкотии да ги надополнат сопствените арсенали, се истакнува во изданието.
Без разлика дали Трамп дава добра волја аргумент за зголемување на буџетите за одбрана или едноставно користи преговарачка тактика, постои растечки консензус меѓу европските сојузници дека сегашната цел од 2 отсто треба да се зголеми, забележува Политико.
Новиот генерален секретар на НАТО, Марк Руте, во декември повика на „префрлање на размислувањата за време на војна“ во националното планирање, но рече дека е премногу рано да се постави прецизна цел на трошоците.
Мари-Агнес Штрак-Зимерман, претседателка на поткомитетот за одбрана на Европскиот парламент, исто така рече дека Европа треба да ги зголеми трошоците, но додаде дека земјите не треба да се фиксираат на произволна бројка.
„Треба да мобилизираме многу повеќе средства, но не треба да дозволиме Трамп да не полуди“, резимира таа.
