Живееме во свет на поделби. Тие имаат многу импликации, од кои некои се важни за глобалната трговија. Забавувањето на светската трговија, промената на економскиот национализам и растечките барања на Запад, а особено во САД, да се оттргнат од Кина ја менуваат глобалната економија.
Сѐ уште не е јасно до каде ќе оди оваа разделба. Не е јасно до каде ќе оди домашниот интервенционизам. Но, нема сомнеж дека ова е значајна пресвртница со непредвидливи и по секоја веројатност штетни резултати, пишува главниот економски коментатор на „Financial Times“, Мартин Вулф.
Како што посочува неодамнешната анализа на Институтот за меѓународна економија Петерсон, чиј автори се Алан Волф, Роберт Лоренс и Гери Хафбауер, непријателството кон трговијата што сè повеќе ги зафати САД ризикува да ја прекине деветдецениската високо успешна американска трговска политика. Уште од протекционистичкиот пад во раните 1930-ти, политиката на САД беше насочена кон создавање отворен трговски систем управуван од правила. Овие политики создадоа попросперитетна светска економија која стана основа на западниот економски (и политички) успех во Студената војна. Тие го олеснија колосалното намалување на глобалната сиромаштија. Тие се најважниот доказ за тврдењето на САД дека се добар хегемон.
Денес, сепак, Доналд Трамп и Џо Бајден, кои не се согласуваат речиси за сè, се согласуваат дека тоа беше грешка, изигрувањето на работните Американци. Згора на тоа, не се менуваат само царинските политики. САД, исто така, усвоија агресивна индустриска политика поддржана со дарежливи субвенции. Ова е на позадината на геополитичкиот конфликт со Кина. Навистина влегуваме во нов свет.
Може да се дадат две општи објаснувања за оваа фундаментална промена во американската политика.
Едниот е отфрлањето на „неолиберализмот“ – негативна ознака за пазарно ориентирани политики. Но, спротивно на популарното мислење, не е точно дека либералната трговија е доминантна, па дури и значајна причина за неволјите на работничката класа во западните општества.
Главниот двигател на падот на вработеноста во индустријата е зголемувањето на продуктивноста. Помеѓу 2000-та и 2020-та година, 6 милиони работни места беа изгубени во производството во САД, но само околу 1 милион од нив беа резултат на увозот од Кина. Неуспехот беше во необезбедувањето тампон за оние кои ги загубија своите работни места и местата во кои живееја, и во игнорирањето на растечката економска нееднаквост.
Другото објаснување е подемот на рамноправен конкурент кој толку успешно работи во отворената светска економија. Ова се комбинира со зголемениот сомнеж за слободните пазари за да се оправда одвојувањето од Кина, обновувањето или пријателството на синџирите на снабдување и интервенционистичките и протекционистичките трговски и индустриски политики. Покрај тоа, овие нови политики не се насочени само кон Кина. Политиката „Купи американско“ ги таргетира и непријателите и пријателите.
Оваа промена во политиката на светскиот хегемон покренува три главни прашања.
Прво, дали овие политики ќе функционираат според сопствените услови? Има добра причина да се сомневаме во ова. Адам Позен од Институтот Петерсон неодамна изјави дека сегашниот пристап на САД за преземање нешта во свои раце ќе се покаже како контрапродуктивен, самодоволноста е глупава цел, конкурентното субвенционирање е игра со негативни суми, а политизирањето на трговијата сигурно ќе ги троши ресурсите. Понатаму, тој тврди дека фокусот на производството е погрешен; она што е важно е усвојувањето на новите технологии. Последно, но не и најмалку важно, при поставувањето на својата политика, САД мора да разберат дека даваат пример што ќе го следат и другите. Интервенционистите во странство ќе се чувствуваат легитимирани, што ја прави светската економија помалку отворена.
Второ, какво ќе биде влијанието на оваа промена врз глобалната економија? Есвар Прасад од Корнел предупредува дека „сите земји, богати и сиромашни, еден ден ќе зажалат за својот внатрешен пресврт“. Во прилог на ова, новиот документ на Светска банка нагласува дека долгорочните изгледи за глобалниот економски раст се влошуваат. Една од причините е забавувањето на растот на глобалната трговија од глобалната финансиска криза 2007-2009 година, влошена од шоковите по Ковид-19 и зголемениот протекционизам. Меѓу другото, како што се забележува во книгата, трговијата „е еден од главните канали за ширење на новите технологии“. Исто така, треба да се забележи дека попротекционистички свет ќе биде свет со помала еластичност на понудата и затоа поголема склоност кон инфлаторни шокови.
И последно, но не и најмалку важно, како да се управува со оваа промена во светот на конфликтот на големите сили? Очигледниот и рационален одговор е да се дефинираат прецизно и јасно исклучоците од општите правила на либералната трговија. Значи, во однос на синџирите на снабдување и технологијата, САД и другите сили треба да одредат точно каде мислат дека пазарот нема да им ја обезбеди потребната сигурност и соодветно да ги приспособат своите политики. Ќе биде потребно постојано следење на релевантните економски и безбедносни ризици и прилагодување на поврзаните политики. Во исто време, интервенционизмот ориентиран кон безбедноста треба да биде што е можно попрецизен и непротекционистички, со цел да продолжи да има корист од економиите на обем обезбедени од прекуграничната трговија.
Сега да претпоставиме дека тоа е невозможно и дека Кина и САД се повеќе се затвораат во себе. Што треба да се стремат другите земји да направат?
Еден одговор е да се создаде договор за слободна трговија, изграден врз, но надвор од принципите на Светската трговска организација (СТО). Јадрото на таквиот договор постои: Сеопфатен и прогресивен договор за транспацифичко партнерство (CPTPP). Се роди од Транспацифичкото партнерство (ТПП), создадено од Барак Обама, само за да биде отфрлено од Трамп. Затоа додадете ги Атлантскиот и Индискиот океан, но во исто време оставете ги суперсилите надвор. Остатокот од светот сè уште може да соработува.
