29 март, 2024
ПочетнаИНТЕРВЈУИнтервју со Анита Ангеловска-Бежоска, гувернер на Народната банка на Република Македонија

Интервју со Анита Ангеловска-Бежоска, гувернер на Народната банка на Република Македонија

Анита Ангеловска-Бежоска стапи на функцијата гувернер на Народната банка на Република Македонија во мај 2018 година, со речиси дванаесетгодишно претходно работно искуство во институцијата. Во интервју за Денар, Ангеловска-Бежоска говори за макроекономскиот амбиент во земјата, очекувањата за економски раст, стабилниот курс на денарот, корпоративното кредитирање, како и за учеството на претстојниот Самит Македонија2025, каде ќе се осврне на неколку прашања, коишто се клучни не само за Македонија, туку и за регионот во целина, а се важни за посилен и одржлив раст и за зголемување на отпорноста на економиите на различни шокови.

Денар: Како ја оценувате макроекономската состојба во Македонија?

-Од макроекономски аспект, мислам дека состојбата во Македонија е стабилна и поволна подолг временски период, со тоа што се забележува забавување на економскиот раст и тоа воглавно поради неекономски фактори. Преструктурирањето на економијата и циклусот на јавни инфраструктурни инвестиции придонесе за солиден раст во македонската економија и по започнувањето на глобалната криза, со стапки коишто гравитираа околу 3%, во просек. Влезот на новите странски компании даде значителен импулс на извозната страна и придонесе за создавање поволна и зајакната надворешна позиција на земјата, а извозот стана главниот движечки фактор на растот. Јавните инвестиции, исто така, имаа значителен придонес кон вкупната инвестициска активност. Во 2017 година, во услови на продолжена неизвесност и воздржаност од инвестиции и прекин на дел од големите инфраструктурни проекти во државата, македонската економија речиси стагнира. Донекаде слична беше состојбата и во првиот квартал од оваа година. Во вториот квартал од оваа година македонската економија започна да закрепнува, остварувајќи солидна годишна стапка на реален раст, повторно под влијание на силниот извозен импулс, потврдувајќи ја неговата клучна улога за растот на македонската економија. Надворешната позиција на економијата веќе подолг временски период е поволна, со низок дефицит во тековната сметка, во просек од околу 2% од БДП. Една од причините секако е силната активност на странските капацитети ориентирани кон извоз и вклучени во глобалните синџири на снабдување, коишто ја подобрија трговската размена на земјата со странство, со што извозната структура доби поголем степен на софистицираност. Исто така, и приливот на странските директни инвестиции во континуитет е солиден, што претставува дополнителна стабилна финансиска поддршка за домашната економија. Во однос на стапката на инфлација, таа во нашата економија во континуитет е ниска и релативно стабилна. Заклучно со септември, инфлацијата изнесува 1,5%, во просек. На среден рок, и понатаму оценуваме дека инфлацијата би се движела околу 2%, во просек. Во однос на идната патека на домашните цени, тековно е нагласена неизвесноста околу идното движење на цените на примарните производи на светските пазари, а пред сѐ на цените на енергентите.

Здравите економски основи, отсуството на нерамнотежи, поволната надворешна позиција и стабилните очекувања овозможуваат и солиден раст на девизните резерви. Сето ова упатува на еден стабилен и поволен макроекономски амбиент. Сепак, во овој контекст, би сакала да обрнам внимание на ризиците за домашниот макроекономски амбиент поврзани со глобалното економско окружување и домашниот политички контекст. Во последниот период, еден од главните фактори на ризик од надворешното окружување претставуваат сè поголемите тензии во меѓународните трговски односи. Ваквите случувања за македонската економија, како мала и отворена и особено вклучена во германскиот синџир на снабдување, претставуваат потенцијална опасност/ризик за побарувачката за нашите извозни производи, а со тоа и за изгледите за растот, којшто се темели главно на извозниот сектор. Еден вака неизвесен глобален амбиент секако може неповолно да делува и преку каналот на капитални приливи и каналот на доверба на домашните субјекти. Домашната политичка неизвесност е исто така фактор на ризик кој може да влијае на очекувањата на економските субјекти, а преку тоа и на целокупниот  макроекономскиот контекст.

Денар: Каков економски раст очекувате за оваа и за 2019 година и колку моменталните политички случувања може да влијаат на економскиот раст?

-Досега, согласно со податоците за БДП за првата половина од годината, растот е понизок од априлските очекувања, а еден од главните фактори е продолжениот пад на инвестициите и градежната активност. Растот на инвестициите беше една од клучните претпоставки врз кои се засноваше априлската проекција за БДП, но истовремено, беше нагласено дека темпото на остварување на планираните јавни инвестиции е главниот пункт на неповолен ризик за остварување на проектираниот раст. Отстапувањето во првата половина секако претставува одреден надолен ризик за проекцијата за 2018 година, но крајната оцена и големината на евентуалната корекција на проекцијата ќе зависи и од поместувањата до крајот на годината. Според нашите последни проекции од април, се очекува дека растот на БДП за оваа и за следната година ќе изнесува 3,2% и 3,5%. Тековно работиме на изготвување на нов сет на макроекономски проекции.  Очекуваме дека ќе ги финализираме проекциите на почетокот на ноември, кога и би ги соопштиле нашите видувања за очекуваниот раст на економијата, со вклучени најнови податоци, информации и ризици. Стабилниот политички амбиент е клучен за предуслов за зголемена доверба на инвеститорите и поповолни движења во сегментот на инвестициите, а преку тоа и за целокупната економска активност.

Денар: Дали НБРМ останува на политиката на стабилен курс на денарот којшто е врзан за валутата евро и дали има можност за девалвација на денарот главно поврзан со шокови од различна природа – надворешно или внатрешно индуцирани? И дали девизните резерви се доволни да ја одржат стабилноста на девизниот курс на долг рок?

-Народната банка, како институција надлежна за носење и спроведување на монетарната политика, цврсто стои на ставот околу оптималноста на постојниот режим на девизниот курс. Имено, за нас, како мала и отворена економија којашто е многу зависна од увоз, којашто е нето-должник кон странство и којашто се карактеризира со релативно високо ниво на евроизираност, стабилноста на домашната валута е клучното сидро за одржување и на ценовната и на финансиската стабилност. На тоа укажуваат и досегашните искуства во епизоди на криза, кога се покажа дека задржаната стабилност на девизниот курс беше клучна за брзо стабилизирање на очекувањата на домашните субјекти, но и како механизам којшто придонесува за дисциплинирано водење на останатите макроекономски политики. Би нагласила дека не постојат причини, ниту каква било потреба да се отвораат дебати за евентуална девалвација на денарот, а со тоа и за разнишување на довербата. Во економијата тековно не постојат фундаментални нерамнотежи коишто би можеле да создаваат притисок врз домашната валута, ниту, пак, има индиции за отстапувања на курсот од неговото оптимално ниво. Во однос на девизните резерви, оваа година екстерната позиција на економијата е исклучително поволна и силна, а Народната банка интервенира со висок нето-откуп на девизи, што дополнително ги зајакнува девизните резерви коишто на редовна основа се одржуваат на високо ниво, што тековно изнесува околу 2.700 милиони евра. Секако, Народната банка ја оценува соодветноста на нивото на девизните резерви следејќи повеќе показатели за адекватноста. Споменатите показатели засега упатуваат на нивна соодветност, не само во тековниот период, туку и во однос на идната проектирана патека на девизните резерви во следниот среднорочен период. Имено, согласно со нашите оценки, се очекува дека проектираната надворешна позиција на економијата и однесувањето на економските субјекти ќе овозможи натамошен раст на девизните резерви, со што тие и во следниот период би се одржале во комфорната зона и би овозможиле соодветна поддршка за одржување на стабилноста на домашната валута.

Денар: Што е потребно земјава да оствари економски раст од 4-5% со цел да обезбеди реален економски развој и побрзо да фати чекор со развиените економии?

-Тековно, нивото на реална конвергенција на македонската економија е релативно ниско, односно реалниот БДП по глава на жител е само 37% од БДП на ЕУ-28, што е јасен показател за потребата од постигнување повисоки стапки на раст. Оттука, се наметнува потребата од изнаоѓање соодветни решенија со коишто во голема мера би се отстраниле структурните пречки коишто го ограничуваат растот, што секако би било еден процес на подолг рок. Но, пред да преминам на овие подолгорочни фактори, би напоменала само дека на краток рок, нужен предуслов за економски раст е воспоставувањето стабилен и одржлив политички амбиент во земјата.

Во продолжение би ги потенцирала елементите за коишто сметам дека се важни за забрзан раст и поголема продуктивност на подолг рок. Најпрво, би истакнала дека спроведените реформи за подобрување на деловното окружување имаат позитивни ефекти врз целокупната економија, а највидливи се во извозниот сектор, којшто сега има подиверзифицирана структура од претходно. Овие реформи треба да продолжат, сѐсо цел да се овозможи натамошен влез на мултинационални компании, коишто ќе ја зајакнат трговската и финансиската интеграција на економијата и ќе ја вклучат посилно во глобалните синџири на снабдување. Но, во овој контекст неопходно е и посилно поврзување на странските со домашните компании, заради максимизирање на позитивните преносни ефекти врз вкупната економија. Ефикасен начин за вклучување во глобалните текови на производство претставува и продлабочувањето на регионалната економска интеграција, што би ја зголемило привлечноста на регионот за странските трговски партнери. Битен предуслов за поголема интеграција секако се јавните инвестиции, со што би се затворил јазот во јавната инфраструктура и би се зголемил долгорочниот потенцијал на економијата. Фокусот треба да биде ставен не само на обезбедување побрз, туку истовремено и на поквалитетен раст. За тоа, потребна е преориентација на реалната економија кон секторите со поголема технолошка софистицираност и кон поиновативните сектори, наспроти тековното преовладување на секторите со висок степен на трудова интензивност, ниска технолошка интензивност и пониска додадена вредност. Преструктурирањето на економијата би требало да биде соодветно поддржано и од страна на домашниот банкарски сектор, секако без да се загрози неговата прудентност, како и преку преземање мерки за продлабочување на домашниот пазар на капитал и за обезбедување на потребите за надворешно финансирање од квалитетни и стабилни извори. На крајот, потребно е реформите да бидат насочени и кон сегментите коишто постојано претставуваат слаби точки, а тоа се недоволниот квалитет на институциите и на образовниот систем, без што наведените предуслови за посилен раст тешко би можеле да се постигнат.

Денар: Банките се склони кон кредитирање на домаќинствата, во споредба со корпоративното кредитирање. Дали банките се попретпазливи или има слаба побарувачка од корпоративниот сектор? Како да се промени ова?

-Кредитирањето постојано се зголемува, но придонесот на корпоративното кредитирање се намалува во последниве неколку години, а растот на кредитирањето на претпријатијата и понатаму заостанува зад растот на кредитирањето на населението. Очигледно е дека банките веќе извесен период во континуитет ги олабавуваат условите на кредитирање, односно ја зголемуваат понудата на кредити, вклучително и за корпоративниот сектор. Со тоа го овозможуваат соодветното ниво на ликвидност, адекватната солвентна позиција и поповолните согледувања за ризикот. Нашите анкетни истражувања покажуваат дека и побарувачката за кредити на претпријатијата се зголемува, но со помал интензитет, а секако во овој контекст не е битен само обемот, туку и квалитетот на кредитната побарувачка. Во септември забележуваме одредено раздвижување и на овој сегмент на кредитирањето, но треба и понатаму да следиме дали овие трендови ќе продолжат и во следниот период. Сепак, повторно би нагласила дека финансиската поддршка на корпоративниот сектор не треба да ја гледаме само низ призмата на банкарскиот сектор, особено кога станува збор за малите и средните претпријатија или за бизнисите коишто се во раната фаза од нивниот развој. За посилни стапки на раст на кредитирањето и за олеснување на пристапот до финансирање, неопходен е развој и на другите сегменти на финансискиот пазар и на алтернативни финансиски инструменти.

Денар: Депозитната база расте забрзано на месечна основа. Какво е Вашето гледиште за соодносот помеѓу денарските и девизните штедни влогови земајќи ги предвид моменталните каматни стапки на пазарот?

-Да, од април наваму депозитите во банкарскиот систем бележат непрекинат раст, а вкупниот прираст кај депозитите во првите осум месеци од оваа година е солиден и значително ги надмина остварувањата во истиот период од минатата година. Тоа покажува зголемен расположлив доход во економијата, но и сѐ поголема доверба во банкарскиот систем. Во однос на валутната структура, јас би го ставила фокусот пред сѐ на однесувањето и склоностите на населението. Депозитите на корпоративниот сектор се променливи и  нивната динамика често е одраз на тековното оперативно работење. Оттука, валутната структура на депозитите на домаќинствата е најдобар показател и за довербата во домашната валута, но и за каматната чувствителност на штедењето. Овде повторно би сакала да ја потенцирам сѐ поголемата „денаризација“ на депозитите на населението, којашто со исклучок на кусата кризна епизода во 2016 година, постојано е присутна. Просечното учество на денарските депозити во вкупните депозити на населението од 37,9% во 2010 година, во првите осум месеци на 2018 година достигна 51,3%. Тоа покажува дека подолг период денарските депозити имаа најголема улога во креирањето на депозитната база. Во однос на најновите движења, двете валутни компоненти бележат раст, а придонесот на денарската компонента за годишното зголемување е малку поголем. Оттука, можам да резимирам дека постои склоност за располагање со средства во домашна валута, а процесот на денаризација на депозитите, иако е забавен, сепак и натаму постои. Ова е во согласност и со приносот на штедењето во домашна валута на населението којшто оваа година изнесува  2,1%, во просек, наспроти просечниот принос во странска валута од 0,8%.  Распонот помеѓу овие приноси во последниве три-четири години е релативно стабилен.

Денар: Потврдивте учество на претстојниот седми „Самит Македонија 2025“. На која тема ќе говорите?

-Со оглед на мојот професионален профил на централен банкар, спектарот на можни теми секако е широк. Но на овој самит, би сакала да се осврнам на неколку прашања, за коишто сметам дека се клучни не само за Македонија, туку и за регионот во целина, а се важни за посилен и одржлив раст и за зголемување на отпорноста на економиите на различни шокови. Во овој контекст би се осврнала на степенот на трговска и финансиска поврзаност на регионот со глобалната економија и постојните надворешни ризици коишто може да се прелеат врз економиите во регионот. Исто така, би го истакнала и степенот на реална конвергенција во однос на ЕУ, нејзината динамика по глобалната криза, клучните сегменти каде што се потребни подлабоки реформи за забрзување на конвергенцијата и зголемување на продуктивноста на економиите. Со оглед на потребата за дополнителен капитал во регионот за поддршка на растот, важно прашање е и досегашната и очекуваната структура на капиталните приливи и колку таа придонесува за создавање одредени ранливости на економиите. На крајот, секако дека битен аспект се и макроекономските политики, колку се прудентни и дали отвораат доволно простор за да се реагира на потенцијалните идни, неочекувани шокови.

НАЈНОВИ ВЕСТИ

ХОРОСКОП