Додека тинејџерите учат напамет хемиски формули и граматички правила, ретко кој наставник ќе им објасни што е камата, како да водат куќен буџет или што значи кредитна способност.
Финансиската писменост, која би требало да биде темел на самостојниот живот на еден млад човек, останува маргинализирана во македонскиот образовен систем.
„На 18 години добив прва плата и ја потрошив целата во рок од три дена. Не знаев што е буџет, не знаев што е заштеда. Никој никогаш не ми го спомнал тоа“, раскажува Стефан Јовески, студент на економија кој вели дека парадоксално, дури откако се запишал на факултет почнал да разбира како функционираат личните финансии.
Според него, основното и средното образование се премногу фокусирани на теорија, а премалку на животни вештини.
Проблемот не е нов. Според истражување спроведено од еден домашен институт за млади, дури 72% од испитаниците на возраст од 16 до 24 години не знаат како се пресметува каматна стапка на кредит, додека само 18% редовно водат евиденција за своите месечни трошоци.
Овие бројки јасно покажуваат дека недостасува системско знаење што треба да се гради од рана возраст.
Образовните експерти сметаат дека вакви содржини мора да се воведат како задолжителен дел од наставната програма.
„Ние ги подготвуваме децата за матурски испит, ама не и за реалниот живот. Финансиската писменост треба да биде исто важна како математика или македонски јазик“, велат познавачите.
Во некои основни училишта, благодарение на донаторски проекти, веќе се спроведуваат пилот-работилници каде што децата учат за буџетирање, за разликата меѓу потреби и желби, па дури и симулираат купување на пазар. Но ваквите активности, колку и да се корисни, се недоволни за суштински напредок.
„Имавме час по кој учениците цела недела зборуваа за тоа како да заштедат пари од џепарлак. Тоа се моменти кога гледаш дека тие навистина учат нешто применливо“, вели Тони Смилевски, млад наставник кој сам иницирал часови по финансиска едукација во своето училиште.
Експертите предупредуваат дека без системска реформа, новите генерации ќе продолжат да влегуваат во зрел живот неподготвени за финансиските предизвици – од потпишување договор за работа, до управување со кредитна картичка.
А со оглед на сè поагресивниот пазар, дигиталните плаќања и онлајн шопингот, таквата неподготвеност може да има сериозни последици.
Прашањето е: ако училиштата не нè учат како да управуваме со пари – кој ќе нè научи?
Б.З.М.
