Еве ја лошата вест: ќе биде потребно повеќе од промена на власта за да се излечи она што ја мачи Британија, пишува колумнистот на „Financial Times“, Тим Харфорд.
Симптомите се досадно познати, но вреди да се сумираат. Списоците на чекање за лекување на „NHS“ се искачија на повеќе од 7,5 милиони, од 4,2 милиони во 2019-та година и 2,5 милиони во 2010-та година. Затворите се со полн капацитет, а правосудниот систем е одамна преоптоварен. Финансирањето од локалните власти е ограничено со години, со очигледен ефект врз локалните услуги како што се социјалната грижа, библиотеките и центрите за одмор.
Очигледното објаснување за сето ова е дека 14 години конзервативните влади ги намалуваат даноците, претпочитајќи да им веруваат на граѓаните со сопствените пари, дури и ако тоа ја нагризува јавната сфера. Но, тоа не се случи.
Иако номинално даноците на доход се ниски, како дел од националниот доход, вкупното даночно оптоварување е блиску до своето највисоко ниво од 1940-тите, додека Британија продолжува да позајмува и го додава најголемиот должнички товар во меморијата на современиците. Накратко, трошиме повеќе од кога било и некако добиваме помалку од кога било за возврат. Ова се симптомите.
Причината е исто така позната: продуктивноста стагнира од 2008-ма година. Тоа е вредноста што просечниот работник ја произведува за еден час работа. Продуктивноста значи да се добие повеќе за помалку, а со децении очекуваме дека животниот стандард – и во однос на јавните услуги што ги уживаме и во однос на парите што самите можеме да ги потрошиме – постепено ќе се подобрува.
Последните 16 години беа поинакви. „Вистинските плати се приближно на исто ниво како во 2007-ма година“, велат Ана Валеро и Џон ван Реенен од Центарот за економски перформанси на Лондонската школа за економија (LSE).
Зошто перформансите се толку слаби? Постојат неколку причини, некои полесно се поправаат од другите. Економијата на Обединетото Кралство, водена од финансии, претрпе од финансиската криза од 2008-ма година. Регионалната нееднаквост е висока и ова не е само приказна за „оставените“ мали градови, туку и за големите како Манчестер и Бирмингем кои не го исполнуваат потенцијалот на Европа за големи секундарни градови, како што се Барселона, Франкфурт и Тулуз.
Образовниот систем им нуди малку на младите луѓе кои не бараат елитна диплома. Децениската неподготвеност да се изградат доволно куќи значи дека домовите се стари, тесни, слабо изолирани и болно скапи, но исто така ја повредува продуктивноста. Тоа е затоа што е премногу скапо да се преземе еден од наједноставните и најосновните чекори во потрагата по подобар живот, а тоа е да се преселите во место со подинамична економија од онаа во која пораснавте.
Конечно, имаше децении недоволно инвестирање, што е уште поевидентно во приватниот сектор отколку во јавниот сектор, но подеднакво негативно. „Практично целиот јаз во продуктивноста со Франција се објаснува со тоа што француските работници имаат повеќе капитал за работа“, рече „Resolution Foundation“ во минатогодишниот епски извештај „Скрши ја стагнацијата“.
Инвестирањето значи да се има долг поглед, да се жртвува потрошувачката денес во потрага по повисок животен стандард утре. Обединетото Кралство даде приоритет на денешницата 40 години и сега ги трпиме последиците.
Па што да се прави? Пропаднаа два политички хазардски черкори. Првиот, Брегзит, ги урна деловните инвестиции и ги искомплицира сите видови трговија и патувања кои некогаш беа едноставни. Независната канцеларија за буџетска одговорност (OBR) проценува дека Брегзит е на пат да го намали економскиот потенцијал на Британија за 4% во следните неколку години.
Вториот, обидот на Лиз Трас да го поттикне растот со нефинансирани даночни намалувања, пропадна за неколку дена. Откако правилно ја дијагностицирала болеста, веројатно и препишала погрешен лек. Никогаш нема да дознаеме со сигурност бидејќи нејзиното однесување било толку несмасно што пациентката се побунила. Најдоброто нешто што може да се каже за краткиот премиерски мандат на Трас е дека нејзината политика беше многу полесно да се смени од Брегзит.
Да се набројат проблемите со британската економија значи да се видат тешкотиите за нивно поправање, но има некаква надеж. Долго ветената планска реформа може да отклучи огромни зголемувања на инвестициите, продуктивноста и, пред сè, пристапноста во секојдневниот живот. Една едноставна, но радикална идеја предложена од Центарот за градови е да се изгради зелениот појас на половина милја од постоечките станици и постојки, притоа да се заштити чувствителното земјиште. Помалку од 2 отсто од зелениот појас ќе биде погоден, но ќе бидат изградени повеќе од 2 милиони одржливи домови.
Приближувањето до царинската унија на ЕУ и единствениот пазар би бил корисен прв чекор кон евентуално оттргнување на штетата од Брегзит. Даночниот систем останува полн со дупки и апсурди. Пологичните и поефикасни даноци ќе соберат повеќе пари, а притоа ќе предизвикаат помала економска штета.
И со секаква среќа, една сериозна кочница на економијата на Британија ќе биде отстранета од новата влада, имено намалувањето на неизвесноста. Без сомнение ќе има повеќе шокови, но можеби нема полоши од Брегзит, Трамп, Ковид, војната во Украина и обртот на премиерите, секој со своја визија за тоа што треба да се направи. Со помала неизвесност, секако можеме да се надеваме на повеќе деловни инвестиции.
Следната влада се соочува со огромен предизвик. Стабилизирањето на бродот би било добар почеток, заклучи Харфорд.
