Од 2006 година, Фондацијата Бертелсман оценува околу 140 земји на секои две години врз основа на тоа дали тие се развиваат кон демократија или автократија. Тековната студија покажува: автократиите сега се во мнозинство.
Самите бројки се отрезнувачки: според една нова студија, квалитетот на демократијата се влошил во изминатите 20 години во 137 земји кои можат да се опишат како во развој или т.н. земјите во подем. Според „Индексот на трансформација на фондацијата Бертелсман“, сега имаме 63 демократии наспроти 74 автократии,(земја во која нема слободни избори или функционална правна држава).
Само во последните две години, обележани со новата геополитичка ситуација, руската агресивна војна против Украина и пандемијата на коронавирус, изборите во 25 земји беа помалку слободни и фер од порано. Слободата на изразување и слободата на печатот се повеќе се ограничуваат во 39 земји.
Фондацијата го покани и германскиот канцелар Олаф Шолц на презентацијата на Индексот на трансформација. Со зголемувањето на десничарскиот популизам и во Германија, Шолц рече дека е задоволен што стотици илјади луѓе неодамна излегоа на улиците поради тоа: „Тоа не дојде одозгора или од партиите. Мора да размислуваме за одбрана на демократијата, а тоа не е игра, не се прави на Интернет, тоа сме ние. Мораме сами да ја заштитиме демократијата“.
Сабине Донер е една од авторите на студијата. Таа за Дојче Веле зборува за ефектот што пандемијата на коронавирус, со полицискиот час и привременото намалување на граѓанските слободи, го имаше врз демократскиот развој: „Пандемијата беше можност уште повеќе да се ограничат правата и да се концентрира уште поголема моќ на владите. Но, во основа, пандемијата не создаде проблеми што веќе не постоеја“.
Според Фондацијата Бертелсман, студијата е најголемото и најсеопфатно истражување од ваков вид. Студијата се заснова на 5.000 страници извештаи за земји, составени од фондацијата со помош на 300 експерти, универзитети и тинк-тенкови во околу 120 земји. Ја испитува состојбата на демократијата, економскиот развој и владините активности. Сите три категории моментално се на историски ниско ниво.
Но, Сабине Донер не сака да очајува и покрај сите негативни извештаи. Таа забележува дека постои растечка свест во воспоставените демократии дека светот станува се помалку слободен: „Во последните две до четири години, граѓаните и владите, демократиите, вклучително и нас овде во Германија, станаа повнимателни во однос на предизвиците што произлегуваат од автократијата. И овие предизвици се значително посилни од пред десет години. Но, мислам дека тоа е наша сопствена вина“.
Авторитарните владетели сакаат да ги оправдуваат своите постапки тврдејќи дека демократиите се премногу обемни, недоволно флексибилни и дека повеќе не можат да бидат во чекор со глобалната конкуренција. Студијата се спротивставува на овие тврдења: ако оцените ефективна владина акција, како што е дејствувањето во пандемија, тогаш лошо организираните и корумпирани режими како Камбоџа, Венецуела или Зимбабве поминаа најлошо. Сите 45 земји со најниска ефикасност не се демократии.
Како што верува Сабине Донер, фактот дека автократиите не се однесуваат попретпазливо од демократиите во време на криза е видлив и во однесувањето на Кина за време на пандемијата: „Го видовме тоа во пандемијата на корона, кога стана јасно дека строгите карантини не функционираат. И видовме дека имаше големи протести и покрај сите репресии. Не само што е потешко да се препознаат погрешните постапки во автократијата, туку е и потешко да се поправат, а автократиите исто така можат да бидат под притисок затоа што населението не е задоволно од резултатите.
Граѓанската акција на луѓето кои поддржуваат слободни избори, слободата на печатот и поделбата на власта останува клучна кога станува збор за спротивставување на автократските тенденции. Ако овде има континуиран притисок, одбраната од автократските тенденции може да биде успешна. Студијата како пример ги наведува неодамнешните избори во Кенија и Замбија, како и во Полска и Молдавија.
Културните или религиозните влијанија играат мала улога. Со други зборови: дали муслиманските земји како оние во регионот на Персискиот залив можат сами да ги потиснат автократските тенденции? Сабине Донер: „Не знам зошто тоа не би функционирало. Земете ги Тајван или Јужна Кореја, со кои долго време владееја автократи и кои првично се модернизираат економски. И сега тие се многу стабилни и успешни демократии. Нема автоматски механизам да го спречи тоа“.
Главниот заклучок од студијата затоа не е изненадувачки: сите земји всушност сè уште се најдобро ако имаат демократија и владеење на правото. Во изјавата што го придружуваше објавувањето на Индексот на трансформација за 2024 година за земји како Јужна Кореја, Костарика, Чиле, Уругвај и Тајван се вели: „Закотвени во владеењето на правото, стратешки ориентирани, нивната јавна администрација не само што обезбедува добри резултати во образованието и здравството и во подобрувањето на квалитетот на животниот стандард, но и кога станува збор за зајакнување на демократијата“.
А таму каде што демократијата веќе функционира, владите, според студијата, мора да бараат консензус од најшироките можни групи на население повеќе отколку во претходните години. Дури и ако тоа станува сè потешко во сè пополаризирана клима.
