На 17 јули, речиси една година по потпишувањето во Истанбул, Русија одлучи да не ја обнови Иницијативата за црноморски житарки (BSGI), која и овозможува на Украина да извезува земјоделски производи на светските пазари. Како што истакна генералниот секретар на ОН, оваа иницијатива беше „светилник на надеж во светот на кој очајно му е потребен“.
Пред руската агресивна војна против Украина, критичен глобален снабдувач на храна, една петтина од светскиот јачмен доаѓаше од Украина, како и една шестина од пченката и една осмина од пченицата. Откако Русија ја нападна Украина, ги нападна полињата со жито и силосите и ги блокираше украинските пристаништа, глобалните цени на храната се искачија на рекордно високо ниво и се заканија со многу потребните резерви на храна за многу земји увозници. Целта на BSGI беше повторно да воспостави витален пат за извоз на земјоделски производи од Украина и пониски глобални цени на храната.
И покрај многуте предизвици, ја постигна својата основна цел. Почнувајќи од август 2022 година, извозот на речиси 33 милиони тони жито и храна од Украина во 45 различни земји одигра клучна улога во намалувањето на глобалните цени на храната за околу 25 отсто, откако достигна рекорд кратко време по рускиот напад. Според јавно достапните податоци за меѓународната трговија, повеќе од половина од житарките, вклучително и две третини од пченицата, отишле во земјите во развој.
Покрај тоа, BSGI обезбеди континуиран пристап до жито за Светската програма за храна. Во 2023 година, Украина испорача 80 отсто од набавената пченица за поддршка на хуманитарни операции во најнесигурните земји, како што се Авганистан, Џибути, Етиопија, Кенија, Сомалија, Судан и Јемен. Без црноморската рута, Светската програма за храна мора да го набавува своето жито од друго место по повисоки цени и со подолго време на испорака во време кога светот се соочува со невидена прехранбена криза.
Русија ја донесе одлуката и покрај повторените сугестии на генералниот секретар на ОН дека треба да се работи на решавање на нејзините грижи. За да ја префрли вината, Русија тврди дека нејзиниот сопствен извоз на земјоделски производи не бил доволно олеснет. Ова не го потврдуваат јавно достапните трговски податоци, кои покажуваат дека рускиот земјоделски извоз цвета. Русија, исто така, имаше значителна корист од Меморандумот за разбирање со ОН за извоз на ѓубрива, за кој се преговараше паралелно со БСГИ. ОН неуморно работеа на разјаснување на регулаторните рамки и ангажирање со приватниот сектор за изнаоѓање наменски решенија во банкарскиот и осигурителниот сектор. Овие напори се спроведени во тесна соработка со ЕУ и нејзините партнери.
Спротивно на лагите што ги шири Русија, ЕУ навистина се погрижи нашите санкции да немаат влијание врз глобалната безбедност на храната. Нема санкции за рускиот извоз на храна и ѓубрива во трети земји, а ЕУ обезбеди опширни насоки за компаниите, појаснувајќи дека овие трансфери во трети земји се дозволени. Работевме и со ОН за да дозволиме поврзани плаќања.
И покрај овие добро познати и проверливи факти, Русија одлучи да се повлече од БСГИ, користејќи храна како оружје и загрозувајќи го глобалното снабдување со храна. Неколку часа по повлекувањето од иницијативата, Русија, исто така, почна да ги уништува украинските магацини за жито и пристанишната инфраструктура со секојдневни целни напади не само во самото Црно Море, туку и на Дунав. Како директна реакција на ова, големопродажните цени на пченицата и пченката забележаа најголем раст од почетокот на руската агресивна војна. Зголемената нестабилност на цените на храната веројатно ќе продолжи се додека Русија го става глобалното снабдување со храна под намерен стрес, што ја влошува глобалната криза на трошоците за живот, особено за луѓето со несигурна храна во земјите зависни од увоз. Ова е неприфатливо и треба остро да се осуди.
Бидејќи светот се соочува со прекини во снабдувањето и повисоки цени, Русија сега посегнува до ранливите земји, особено во Африка, со билатерални понуди за ограничени резерви на жито, преправајќи се дека решава проблем што го прави самата. Ова е цинична политика на намерно користење на храната како оружје.
Како одговор на неодговорните постапки на Русија, ЕУ дејствува во три главни насоки. Прво, ќе продолжиме да ги поддржуваме неуморните напори на Обединетите нации и Турција за обновување на Црноморската иницијатива за жито. Второ, продолжуваме да ги зајакнуваме нашите „коридори на солидарност“ како алтернативни патишта за украинскиот земјоделски извоз да стигне до глобалните пазари преку ЕУ. Овие коридори досега овозможија извоз на повеќе од 41 милион тони украински земјоделски стоки, а ние го зголемуваме тоа колку што е можно за да ги ублажиме последиците од прекинот на Русија со БСГИ. Трето, ја зголемивме нашата финансиска поддршка за земјите и луѓето на кои им е најпотребна, обезбедувајќи 18 милијарди евра за решавање на проблемите со безбедноста на храната до 2024 година.
Авторски текст на високиот претставник на ЕУ за надворешна и безбедносна политика на ЕУ – Жозеп Борел
