Полска и Унгарија во саботата на 15 април одлучија да забранат увоз на жито и друга храна од соседна Украина за да ги заштитат нивните земјоделски сектори, со образложение дека увозот на жито од Украина ја урива цената на нивните пазари. Словачка им се придружи во понеделникот, а истото планираат да го сторат и Бугарија и Романија.
Првичниот план беше транспорт на жито од Украина преку членките на ЕУ за продажба на светскиот пазар, главно за Блискиот Исток и Африка, но поради „тесните грла“ во транспортот, дел останаа во транзитните земји, што создаде притисок за намалување на цените.
Така, за помалку од една година ЕУ од проблемот со голем скок на цената на пченицата премина на спротивен проблем, па Брисел одвои средства за обештетување на земјоделците во Полска, Романија и Бугарија.
Евтиното жито и други земјоделски производи од Украина ги преплавија Полска, Словачка, Унгарија, Романија и Бугарија
Земјоделците ги повикуваат производителите на брашно дека ја мешаат поевтината пченица од Украина со домашната пченица, а производот го прогласуваат како целосно да е добиен со мелење домашна пченица. Бидејќи дополнителните количества не можат доволно брзо да се извезат низ пристаништата поради недостиг на капацитет, пченицата од Украина се става во силоси, што го зафаќа капацитетот на домашните земјоделци.
30 милиони евра помош од ЕУ е наменета за Полска, Бугарија треба да добие 17 милиони евра, а Романија 10 милиони евра. Парите ќе бидат уплатени во државните буџети со што средствата ќе се префрлат на земјоделците. Предвиден е и втор пакет помош, кој треба да биде објавен во наредните денови.
Пченицата се транспортира по таканаречените „солидарни патишта“, кои се обидуваат да го заменат извозот преку Црното Море, што е традиционален пат за извоз на пченица и други прехранбени производи од Украина во Африка и Блискиот Исток.
Египет, Етиопија, Нигерија, Мароко, Индонезија и Пакистан увезоа пченица во вредност од милијарди долари во 2021 година и до одреден степен зависат од непрекинатиот проток од Украина за да го прехранат своето население. На почетокот на војната во Украина, ова беше загрозено, а извозот преку Црното Море стана ризичен.
„Солидарните патишта“ кои минуваа низ членките на ЕУ донекаде го решија проблемот, но ненадејниот наплив на сообраќај доведе до бројни логистички проблеми. Складирањето, транспортот, локалната инфраструктура и домашните пазари се под голем стрес, што ги налути земјоделците.
Мотивацијата за претераната реакција е делумно политичка
Сосема е природно земјоделците да ги „бранат“ своите цени, а веројатно е и дека има и такви кои ја користат ситуацијата со нефер пазарни практики, како мешање на украинска и домашна пченица и прогласување за брашно добиено од исклучиво домашна суровини. Но, политичката ситуација на партиите на власт во државите кои се побунија против украинската пченица секако е фактор.
На крајот на годината во Полска ќе се одржат парламентарни избори. На последните, одржани во 2019 година, коалицијата предводена од партијата Право и правда постигна убедлива победа со 43,6 отсто од гласовите. Конкурентската Граѓанска коалиција освои само 27,4 отсто од гласовите.
Во последните месеци поддршката за владејачката коалиција стагнира на околу 35 отсто, додека поддршката за конкурентската коалиција постепено расте. Тоа не мора да значи дека ова е главната мотивација зад одлуката на Полска да го забрани увозот на жито од Украина, но тоа секако е фактор.
Словачка е во политичка криза и веројатно се предвремени избори. Унгарија се бори со највисокото поскапување во ЕУ, особено на храната. Парадоксално е што земјата со најголемо поскапување на прехранбените производи во ЕУ протестира против евтиниот увоз, но земјоделците се гласачката база на Орбановиот Фидес.
Цените паѓаат од средината на 2022 година, ЕУ не го отскокнува од остатокот од светот
Големиот пад на цените на пченицата и другите прехранбени производи не е специфичен за земјите кои се побунија против увозот од Украина. Цените паѓаат ширум светот од петтиот месец минатата година, откако нагло пораснаа поради почетокот на војната во Украина.
Сегашната цена на големопродажниот пазар во САД е околу 7 долари за бушел, односно 260 долари (250 евра) за тон. Во првите месеци од војната во Украина таа беше од 11 до 12 долари за бушел, повеќе од 400 долари за тон.
Оттогаш, цената континуирано паѓа и моментално е на ниво од август 2021 година. Иста е состојбата и на европскиот пазар на големо. Во моментов цените се движат меѓу 250 и 260 евра за тон, на почетокот на годината беа околу 300 евра за тон, а во втората половина од минатата година меѓу 330 и 350 евра.
Ваквото движење на цените совршено се совпаѓа со движењето на цените во остатокот од светот, како на пример во САД, бидејќи пченицата е релативно хомогено добро со кое масовно се тргува низ целиот свет, така што разликите во цените се минимални.
Податоците за глобалните трендови на цените сугерираат дека земјоделците во Полска, Унгарија, Словачка, Романија и Бугарија едноставно го поврзуваат глобалниот пад на цената со увозот од Украина, едноставно затоа што двата настани се совпаѓаат во времето (дури и падот на цената започна порано).
Можно е земјоделците погрешно да ги поврзале причините и последиците, особено затоа што пченицата од Украина никогаш не била значително увезувана во ЕУ, бидејќи се смета дека е неквалитетна (како и руската пченица). Дестинацијата секогаш била во Африка или Азија.
Сепак, беше постигнат договор
Сепак, Украина и Полска се договорија за транспорт на жито, под одредени услови. Товарот ќе биде запечатен, чуван и надгледуван за да се осигура дека производите ќе престанат да го поплавуваат полскиот пазар и да предизвикуваат ценовен хаос. Дури ќе се користат и уреди за следење, а конвоите ќе бидат специјално обезбедени.
Полскиот министер за земјоделство Роберт Телус на прес-конференција рече дека Варшава и Киев „разработиле механизми што значат дека во Полска нема да остане ниту еден тон (украинско) жито, дека сè ќе оди во транзит.
Според него, целта на привремената забрана била делумно да се сврти вниманието на ЕУ на проблемот. Иако Полска ја поддржува идејата за солидарни рути, ЕУ не направи ништо за да го олесни транспортот и да спречи презаситеност, додаде полскиот министер за земјоделство.
Не се знае дали дозволата ќе важи и за други земјоделски производи или сличен договор ќе се постигне со Унгарија, Словачка, Романија и Бугарија кои имаат сличен проблем.
Проблемот дефинитивно постои и е комбинација од повеќе фактори. Истовремениот пад на цените на храната на светскиот пазар и транзитот од Украина може да создаде лажна перцепција дека увозот од Украина е виновен за целиот пад на цените, некои компании секако ја искористуваат ситуацијата со нефер пазарни практики, а капацитетите на транспортот, логистиката и другата инфраструктура не се доволно големи за да „апсорбираат“ ненадеен шок.
