Интелектуалната сопственост ги опфаќа креациите на умот. Оваа нова динамична правна гранка се дели на две категории и тоа:
1. Индустриска сопственост која ги опфаќа патентите, трговските марки, индустриски дизајн и географски одредници.
Предмет на заштита, според Хашката ревизиона конференција од 1925 година, се патентите, корисните модели, индустрискиот дизајн, фабричките и трговските марки, услужните трговски марки, трговското име, ознаката на географското потекло и сузбивањето на нелојалната конкуренција. Истовремено, поимот индустриска сопственост се подразбира во најшироко значење, па не се применува само на индустријата и трговијата во буквална смисла на зборот.
2. Авторски права и сродни права (Терминот авторско право потекнува од латинскиот збор auctor, што во класичниот латински јазик значел создавач, множител, творец, основач, втемелувач, зачетник и др. ) кои опфаќаат литературни и артистички дела како што се новели, поеми, филмови, театарски претстави, музички изведби и композиции, сликарство, фотографија, скулптурство и архитектонски дизајн.
Сродните права го опфаќаат перформансот на изведувачите, односно правата на изведувачите, произведувачите на фонограми (договор за фонограм), телевизиските емисии и радиското емитување.
Тргнувајќи од категоризацијата на авторски дела од член 2 став 1 од Бернската конвенција, македонскиот законодавец во член 3 став 2 од ЗАПСП направил соодветна категоризација на авторските дела. ЗАПСП како авторски дела ги смета особено:
- пишано дело, како книжевно дело, напис, статија, прирачник, брошура, научен труд, расправа и слично;
- компјутерска програма, како книжевно дело;
- говорно дело, како говор, беседа, предавање и слично;
- музичко дело, со или без текст;
- драмско, драмско-музичко и куклено дело;
- кореографско и пантомимичарско дело, фиксирано на материјална подлога;
- форографско дело и дело создадено во постапка слична на фотографската;
- кинематографско и друго аудиовизуелно дело;
- ликовно дело, како слика, графика, скулптура и слично;
- архитектонско дело;
- дело од применетата уметност и дизајнот и
- картографско дело, план, скица, технички цртеж, проект, табела, пластично дело и друго дело со ист или сличен карактер од областа на географијата, топографијата, архитектурата или друга научна, образовна, техничка или уметничка природа.
Правната наука игра голема улога во правното обликување на авторското право. Таа дејствува непосредно и тоа преку учество на познатите правници, стручни и научни работници од областа на правото и посредно преку научни и стручни трудови од оваа област преку кои се трасира развојната легислатива на авторското право. Иако правната наука не е главен извор на правото сепак има големо значење за судската практика и законодавната дејност, па така и голема улога во авторското право.
Со донесувањето и стапувањето во сила на Договорот за трговските аспекти на правата од интелектуална сопственост (ТРИПС), како права од индустриска сопственост се почесто се сметаат и трговската тајна (неоткриените информации) и топографијата на интегралните кола. Последниве неколку години се прават обиди во корпусот права од индустриска сопственост да се инкорпорира и името на доменот (domain name).
Користена Литература:
– „Авторско право“, автори: Јадранка Дабовиќ-Анастасовска и Валентин Пепељугоски. — Скопје : Правен факултет „Јустинијан Први“, 2006.
– „Интелектуална сопственост и индустриска сопственост“, автори: Мирјана Поленак-Аќимовска, Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Владо Бучковски, Валентин Пепељугоски. — Скопје: Правен факултет „Јустинијан Први“, 2004.
Автор:
Филип Поповски
