Пред две децении, Кина ги шокираше Соединетите Американски Држави со својата способност брзо и евтино да произведува и испорачува стоки во размер невиден досега. Последователниот извозен бум ја трансформираше американската економија и политика.
Денес, нов кинески шок се шири низ целиот свет – од Индонезија до Германија и Бразил.
Додека царините на американскиот претседател Доналд Трамп почнуваат да ја туркаат Кина надвор од Соединетите Американски Држави – нивниот најголем пазар, кинеските фабрики ги испраќаат своите играчки, автомобили и обувки во други земји со темпо што ги преобликува економиите и геополитиката.
Од почетокот на годината, трговскиот суфицит на Кина со остатокот од светот изнесува речиси 500 милијарди долари – зголемување од повеќе од 40% во однос на истиот период минатата година.
Додека двете светски суперсили водат трговска војна, остатокот од светот се подготвува за уште поголем кинески шок.
„Кина има многу за извоз, и без разлика дали САД воведуваат царини на Кина или не, речиси е невозможно да се запре протокот на стоки“, рече Лиа Фахи, економист за Кина во „Capital Economics“.
Зголемувањето на извозот на Кина е резултат на владината политика и забавувањето на домашната економија. За да го ублажи ударот од кризата со домувањето што го исцрпи богатството на милиони домаќинства, Пекинг веќе неколку години влева пари во своите производствени сектори, кои произведуваат многу повеќе стоки отколку што може да задоволи домашната побарувачка.
Глобалниот пазарен удел на Кина во сите категории стоки нагло порасна, според анализата на Фахи. Ова ќе продолжи и покрај царините, бидејќи Пекинг веројатно нема да го промени курсот на своите политики ориентирани кон извоз.
Со префрлање на протокот на стоки кон Југоисточна Азија, Латинска Америка и Европа, Кина веќе го ублажи економското влијание од падот на побарувачката од Соединетите Американски Држави. Но, тоа ја става Кина и во потенцијален конфликт со трговските партнери, кои исто така се под притисок од Вашингтон.
Трамп се заканува со строги царини за истите земји кои се повеќе се преплавени со кинески стоки, како што се Виетнам, Камбоџа и Индонезија. Засега, тие царини се ставени на чекање за да се овозможи преговори. Некои земји го користат порастот на инвестициите од странски компании кои се обидуваат да го преместат производството од Кина што е можно побрзо.
Други успеваат да пренасочат дел од кинеската стока во Соединетите Држави. Но, доколку не можат да преговараат за значително пониски царини, локалните компании во земјите што се соочуваат со високи американски царини во Југоисточна Азија и на други места би можеле да бидат уништени од конкуренцијата од кинеските компании.
Колку и да го наруши трговијата со царини што не се видени во еден век, драматичната промена во извозот на Кина беше во тек долго пред тој да ја преземе функцијата во јануари.
Кризата со домувањето во Кина – презаситеност со станови, пад на цените и масовни банкроти – почна да влијае врз економијата во 2021-ва година. Кинеските креатори на политики не губеа време во пренасочување на евтините кредити од инвеститорите кон извозниците и производителите, на крајот компензирајќи го колапсот во градежништвото, кој во својот зенит придонесе за една третина од економскиот раст.
За Пекинг, тоа беше испробана стратегија: фрлање пари на проблемот.
„Тие често инвестираат премногу за да постигнат обем, а потоа процесот е потпомогнат од владините политики. Тоа придонесува за причините за денешниот проблем“, вели Тому Ву економист во „Commerzbank“.
Кина веќе започна да спроведува домашна индустриска политика во 2015-та година, позната како „Произведено во Кина 2025“, за производство на понапредни и вредни стоки како софистицирани компјутерски чипови и електрични автомобили. Таа иницијатива ги поттикна САД и Европа да ги зголемат царините на електрични автомобили, соларни панели и други високотехнолошки производи.
Но, притисокот на Кина да го поттикне производството по падот на пазарот на домување отиде многу подалеку. Дури и додека произведуваше понапредни производи, кинеските производители ги удвоија ситниците – евтините стоки во кои Кина се истакнуваше пред две децении. Кина го преработи сценариото, збунувајќи ги економистите.
„Кина не се развива на начинот на кој сугерира економската теорија, а сега се соочуваме со нов модел“, рече Пријанка Кишор, економист во Сингапур, осврнувајќи се на традиционалниот тренд на економиите кои се оддалечуваат од нискотехнолошкото производство додека созреваат и се развиваат.
„Тоа е предизвик бидејќи врши поголем притисок врз остатокот од светот“, рече Кишор.
Со оглед на тоа што царините почнуваат да ги пренасочуваат трговските текови и синџирите на снабдување, економското влијание почнува да се гледа.
Во Германија, каде што пратките на кинески стоки се зголемија за 20 проценти минатиот месец во споредба со претходната година, компаниите изразија загриженост кај економистот на „Commerzbank“, Ву. Производителите на автомобили најостро го чувствуваат притисокот.
Кина произведе 45 проценти повеќе електрични автомобили оваа година, дури и кога кинеските компании се вклучија во жестока ценовна војна дома поради падот на побарувачката на потрошувачите. Извозот на електрични автомобили скокна за 64,6 проценти оваа година, според Кинеската асоцијација на производители на автомобили.
Земјите најтешко погодени од порастот на кинескиот увоз, исто така, гледаат пад на сопственото производство, што доведува до губење на работни места и банкроти.
Во Индонезија, фабриките за облека се затвораат, наведувајќи ја нивната неспособност да се натпреваруваат со поевтината облека од Кина. Околу 250.000 луѓе ги загубија своите работни места во индустријата за облека во 2023-та и 2024-та година, изјави Редма Гита Вираваста, претседател на Индонезиската асоцијација на производители на предива и влакна. Тајландските производители на автоделови се затворија поради кинеските електрични автомобили. Бразилските производители на автомобили ја повикаа владата да започне антидампинг истрага за кинеските автомобили што се продаваат во земјата.
За повеќето земји, постојат две опции. Првата е да не се прави ништо и да се гледа како производството се намалува, рече Сонал Варма, главен економист за Азија, освен Јапонија, во јапонската банка „Nomura“.
Другата опција е да се зголемат тарифите и да се користат други протекционистички мерки во одредени сектори, како што направија САД со Кина. Тоа ризикува да ја налути Кина, која ги користи трговијата и инвестициите како лост во своите дипломатски иницијативи, или САД.
„Синџирите на снабдување се раздвојуваат по геополитички линии. За земјите стана многу потешко да одлучат: со кого да се здружат?“, рече Варма.
