Цената на суровото кафе на светскиот пазар доживеа драматичен скок во изминатите неколку месеци, удвојувајќи се за рекордно време.
Ова нагло зголемување на цените е резултат на комбинација од неколку неповолни фактори, меѓу кои водат лошите временски услови во земјите кои се клучни производители, како и најавата за американски тарифи кои би можеле дополнително да го потресат пазарот.
Бразил и Виетнам, кои се сметаат за најголеми светски производители на кафе, се соочија со сериозни проблеми со производството поради сушата и високите температури. Зголемената побарувачка за кафе во регионите како Европа, САД и Кина, исто така, придонесува за зголемување на цените.
Цените на кафето го достигнаа врвот во февруари, кога беа највисоки од 1977 година – кога силен мраз уништи голем дел од производството во Бразил.
Во март, суровото кафе со среден квалитет чинеше повеќе од двојно повеќе од цената во септември претходната година. Кога станува збор за посебни видови кафе, кои се одгледуваат во специфични климатски услови за да се добие уникатен вкус, цените беа уште повисоки.
Ситуацијата е дополнително комплицирана од трговската политика на САД. Имено, претседателот Доналд Трамп објави десетпроцентни царини за стоки што доаѓаат од речиси сите земји што извезуваат кафе – вклучувајќи ги Бразил, Колумбија и Етиопија. Американските пржилници и дистрибутери затоа почнаа да ги преиспитуваат своите синџири на снабдување, бидејќи не знаат во која насока ќе се движи политиката.
Во еден момент, Трамп се закани со царини до 46 проценти за увоз од Виетнам и 32 проценти за увоз од Индонезија, но потоа привремено го одложи нивното спроведување.
Американските увозници, не сакајќи да ризикуваат, почнаа да складираат пред да стапат во сила новите царини. Овој пораст на побарувачката дополнително ги зголеми цените на суровото кафе на глобално ниво.
„Кога станува збор за пазарот на кафе, ситуацијата е особено чувствителна поради разликите во квалитетот, потеклото и видовите кафе. Сето ова има влијание врз политичките одлуки на земјите вклучени во увозот и извозот. Ниту една одлука досега не предизвикала толку внимание како воведувањето на царини кои донесоа значителен пресврт на светскиот пазар – не само на кафето, туку и пошироко, на глобалниот пазар на храна. На почетокот, царините беа насочени првенствено кон прехранбениот сектор, вклучувајќи го и кафето. САД, како еден од најголемите увозници и потрошувачи на кафе, беа особено погодени од оваа политика.“ – вели Жарко Галетин.
Речиси невозможно е нешто да се случи во Америка, Кина или ЕУ, а тоа да не се почувствува во другите земји.
„Ова е аксиома за која мора да бидеме свесни. Најдобро можеме да го видиме тоа со примерот на изворите на енергија, бидејќи кога ќе се случи криза, таа може да биде генерирана од Русија или САД, но ние сигурно ќе ја почувствуваме. На почетокот на воведувањето на царините, имавме ситуација каде што цените на кафето одеднаш скокнаа, сите индекси на берзите пораснаа, доларот зајакна, а потоа имавме контраефект дека сè отиде во спротивна насока, надолу. Кога беа воведени царините, сите земји што беа погодени од тие мерки, особено оние што се производители на кафе, мораа да ја намалат примарната цена неоптоварена со даноци за да останат конкурентни на светскиот пазар“, објаснува Галетин.
Исто така, треба да се нагласи дека пазарот на кафе е специфичен – не се работи за житарки или маслодајни семиња што се произведуваат низ целиот свет, бидејќи само неколку земји учествуваат во производството, а ако реагираат на промената на овој начин, тоа ќе влијае на целиот пазар.
„Кога станува збор за домашни увозници, кафето е производ на берзата и кога цената се договара, таа е онаа што е договорена пред два или три месеци, па може да остане иста и покрај глобалните нарушувања, но не долго. Постои и систем на хеџирање, каде што големите увозници ја хеџираат цената заштитувајќи се со пазарни операции на самите берзи“, вели агроекономскиот аналитичар Жарко Галетин.
Атана Шкалко, извршен директор на категоријата кафе на Нестле за пазарот на Јужна и Источна Европа (ЈИЕ), изјави дека цените на кафето во светот можат да бидат под влијание на неколку фактори, од кои првиот се климатските и временските услови, па затоа сушите, поплавите и другите природни катастрофи во земјите кои се главни производители, како што се Бразил и Колумбија, можат значително да влијаат на приносите, а индиректно и на цените.
„Земјоделските практики, т.е. промените во одгледувањето и бербата на кафе, како и употребата на нови технологии, се друго влијание врз конечните цени. Покрај овие природни фактори, пазарот е тој што значително ги одредува цените, а тука се осврнувам на глобалната побарувачка, трговските политики и девизните курсеви. Затоа, царинските давачки, квотите и другите трговски мерки, како и флуктуациите на вредноста на валутите, особено во земјите извознички на кафе, директно влијаат врз цените на меѓународниот пазар“, оценува Шкалко.
Кога станува збор за цените на кафето на домашниот пазар, цените на кафето во светот директно влијаат на пазарот на Македонија, бидејќи поголемиот дел од кафето е увезено.
„Ако глобалните цени на кафето растат, тоа обично се одразува на малопродажните цени во останатите земји. Во последните години, инфлацијата на суровото кафе на светскиот пазар доведе до зголемување на цените во локалните продавници. Исто така, инфлацијата и трошоците за транспорт дополнително ги зголемуваат цените. Тешко е прецизно да се предвидат идните вредности, бидејќи тие зависат од многу фактори, вклучувајќи ги глобалните цени на кафето, економската состојба, инфлацијата, како и условите на локалниот пазар. Доколку глобалните цени продолжат брзо да растат како во претходниот период, сигурно е дека и цените на кафето во Србија ќе растат“, заклучува Атана Шкалко.
Атлантик Група, исто така, го наведува зголемувањето на цените на светскиот пазар за повеќе од 100 проценти за една година како причина за зголемувањето на цените на кафето.
„Зголемувањето на цените се случи поради климатските промени што ги намалија приносите во Бразил и Виетнам, логистичките проблеми во Црвеното Море, растечката глобална побарувачка и шпекулациите од страна на инвестициските фондови. Како последица на тоа, компаниите беа принудени да ги зголемат големопродажните цени, а сепак да се обидат да го зачуваат квалитетот и минимално да ги префрлат трошоците на потрошувачите“, наведуваат тие.
За да се одржи континуитетот на работењето и снабдувањето со кафе на пазарот, поради високото ниво на трошоци настанати под влијание на горенаведените фактори, компаниите од индустријата за кафе во Македонија се принудени да ги корегираат големопродажните цени.
„Како и претходно, Атлантик Група го пренесува негативното влијание на трошоците врз работењето на потрошувачите што е можно помалку и ние сме целосно посветени на тоа да обезбедиме сите наши производи да одржуваат високи стандарди за квалитет. Во моментов ги гледаме конкретните последици од долгорочните зголемувања на цените на кафето на светскиот пазар, а со оглед на тоа што ситуацијата на берзите за сурово кафе сè уште не покажува знаци на закрепнување, неблагодарно е да се предвиди движењето на цените на кафето на нашиот пазар во наредниот период“, оценија нашите соговорници.
Колку чини кафето во Македонија?
Кога станува збор за моменталните цени на кафето во Македонија, пакување од 200 грама кафе Гранд Голд може да се купи за најмалку 204 денари, додека највисоката цена за овој производ е 227 денари. Истата количина Донкафе Момент чини од 115 денари. Кафето Ц во пакување од 200 грама чини од 184 денари, во зависност од малопродажниот ланец.
Цените на Инстант Нескафе Класик од 100 грама се движат од 282 денари. Еспресо кафето Лаваца Крема Е Густо мелено, исто така од 250 грама, чини од 389 денари, додека инстант кафето Џејкобс Крема Голд од 200 грама се продава по цени од 629 денари.
Почетокот на годината ги покачи цените на кафето и во ЕУ
Од почетокот на 2025 година, шолја од омилениот пијалак станува поскапа за граѓаните на Европската Унија. Според најновите податоци од порталот TradingPedia, просечната цена на кафето, чајот и какаото се зголемила за 5,26 проценти, а зад овој процент се крие многу поголема и нееднаква слика за растот на цените во различни делови од Европа – особено во нордиските земји, како што се Финска и Шведска.
Интересно е што Хрватска, иако сè уште има една од најприфатливите цени за капучино во рестораните, бележи најголемо зголемување на цените на годишно ниво. Според порталот Numbeo, цената на шолја капучино во таа земја се зголемила од 1,82 евра во јануари 2024 година на 2,15 евра во април 2025 година – зголемување од дури 18,12 проценти. Веднаш зад Хрватска е Словенија со скок од 17,88 проценти.
Регионалните производители, како оние во Хрватска, се обидуваат да се справат со оваа ситуација со однапред склучување договори за испораки на сурово кафе, но тоа не ги спасува – новите договори се склучуваат по значително повисоки цени од претходно, што дополнително ги оптоварува нивните биланси. Покрај тоа, во Хрватска, цената на шолја кафе дополнително се зголемува поради високиот даночен товар, пишува Financije.hr.
Според податоците на Атлантик Група, во Хрватска се применува посебен данок на кафе, кој заедно со ДДВ формира даночен товар од околу 35 проценти по шолја. Производителите и работодавачите со години апелираат до Министерството за финансии да го намали овој данок.
Во своето образложение, тие наведуваат дека пониските даноци би можеле да поттикнат поголемо трошење, што на долг рок би можело дури и да ги зголеми државните приходи, како што е покажано во многу други земји. Дури 20 земји од ЕУ не применуваат акциза на кафе, а повеќето користат намалена стапка на ДДВ во споредба со општата стапка.
